Po publikacji "Bilda": Niemcy chcą zapomnieć o tym, że byli sprawcami

Akcja filmu zaczyna się 2 lata po rozpoczęciu wojny. Jest 1941 rok. Grupa pięciu przyjaciół bawi się na prywatce w berlińskim mieszkaniu. Piją alkohol, dowcipkują, słuchają muzyki. Dwóch nosi mundury Wehrmachtu. Niedługo pojadą na front wschodni. Nie przeszkadza im, że w ich gronie znajduje się Żyd Viktor. Okropności toczącej się wojny zostawili za progiem.

- Od dłuższego czasu zajmuję się problematyką prawicowego ekstremizmu. Z tym zagadnieniem jest nierozerwalnie związana nazistowska przeszłość Niemiec - mówi dziennikarz telewizji ZDF, Andrej Reisin, autor jednego z nielicznych krytycznych komentarzy na temat filmu, zamieszczony w niezależnym portalu "Publikative", prowadzonym przez fundację im. Amadeu Antonio, zamordowanego przez neonazistów w brandeburskim Eberswalde w 1990 roku.

- Postanowiłem obejrzeć uważnie trylogię, ponieważ jej emisję poprzedziły entuzjastyczne recenzje. Niemieckie media pisały o epokowym wydarzeniu, wspaniałej, genialnej, spektakularnej produkcji roku - opowiada.

- Po obejrzeniu pierwszego odcinka byłem zdumiony. Jak to możliwe, że w 1941 roku bracia wcieleni do Wehrmachtu wspólnie z żydowskim kolegą urządzają prywatkę. Niewykluczone, że w Berlinie miały miejsce takie przyjęcia, ale na pewno nie odbywały się w lekkiej atmosferze przedstawionej w filmie. W tym czasie w Niemczech dochodziło do masowych prześladowań ludności żydowskiej. Polska znajdowała się pod okupacja niemiecka i wkrótce hitlerowska machina śmierci zacznie pracować na pełnych obrotach To nie pasuje do obrazu przedstawionego w filmie. Z odcinka na odcinka jest coraz gorzej - przyznaje.

Polski wątek pojawia się w trzeciej części filmu sceną w lasach Lubelszczyzny. Viktorowi udaje się uciec z pociągu zagłady, zmierzającego do Auschwitz. Ratują go polscy partyzanci z opaskami AK. Po zatrzymaniu pociągu śmierci widząc w wagonach więźniów, stwierdzają: "Większość z nich to Żydzi. A Żydzi są tak samo parszywi jak komuniści, czy Ruscy. Lepsi martwi niż żywi".

Kolejną cegiełkę w zniesławianiu żołnierzy polskiego ruchu oporu dołożył bulwarowy dziennik "Bild". Dziennikarz Ralf Georg Reuth wkładał do głowy czytelnikom, że "partyzanci pokazani w filmie, to członkowie tak zwanej polskiej Armii Krajowej, która walczyła o niepodległą Polskę. Antysemityzm w jej szeregach był głęboko zakorzeniony. W ogóle antysemityzm w Europie Wschodniej był powszechnie obecny, co ułatwiło nazistom wymordowanie europejskich Żydów".

Ambasada RP w Berlinie wysłała do redakcji list protestacyjny. "Bild" zamieścił go na swoich łamach bez słowa komentarza. - Takie przedstawianie faktów historycznych i przypisywanie żołnierzom polskiego ruchu oporu postaw antysemickich jest karygodne i niepoparte żadnymi faktami historycznymi. Oprócz listu protestacyjnego zamierzam zasugerować autorowi artykułu zapoznanie się z jakąś naukową publikacją na ten temat - mówi Jacek Biegała, rzecznik prasowy ambasady RP w Berlinie.

W ubiegłym roku polska ambasada interweniowała w niemieckich mediach osiem razy w sprawie użycia innego obraźliwego zwrotu - "polskie obozy zagłady". W tym roku musieli reagować już cztery razy. Wpadka zdarzyła się nawet doświadczonej dziennikarce DPA.

- Nie dopatruję się w tych sformułowaniach świadomej prowokacji, ponieważ w 90 procentach przypadków są one poprzedzone ewidentnym sformułowaniem winy za popełnione zbrodnie wojenne i za Holokaust. Najczęstszą przyczyną używania tego rodzaju sformułowań jest pośpiech, brak wyczucia językowego i wrażliwości na wiedzę historyczną - tłumaczy rzecznik prasowy ambasady. - Za każdym razem, kiedy interweniuję w niemieckiej redakcji, następuje natychmiastowa odpowiedź i przeprosiny. Strona niemiecka za każdym razem przyznaje nam rację i zapewnia, że więcej tego błędu nie powtórzą. W skali roku interweniujemy około dziesięciu razy - wyjaśnia.

Polski dyplomata przyznaje, że po fali entuzjastycznych recenzji w niemieckiej prasie pojawia się coraz więcej krytycznych artykułów na temat faktów historycznych przedstawionych w trylogii "Nasze matki, nasi ojcowie". - Oczywiście jest w tym filmie wiele elementów, które są mocno naciągane. Niektóre zdarzenia są w ogóle pomijane albo pokazywane tylko na zasadzie piktogramów - dodaje Jacek Biegała. - Film zaczyna się w 1941 roku, jakby nie było okresu od rozpoczęcia II wojny światowej, czyli dwóch lat okupacji Polski i zbrodni popełnionych na narodzie polskim. Nie sądzę, żeby w wyniku samego filmu został wypaczony obraz tego, co się działo w okupowanej Polsce w czasie wojny. Natomiast wizerunek polskich żołnierzy ruchu oporu jest z pewnością krzywdzący i nieprawdziwy - dodaje.

Bardziej dosadny jest Andrej Reisin. - Ogromną słabością filmu są niebezpieczne uproszczenia. Rosjanie są przedstawiani, jako barbarzyńcy, Amerykanie, jako zakłamani obłudnicy, a Polakom przyczepiono etykietkę zajadłych antysemitów - wylicza.

Czy film cieszący się rekordową oglądalnością może stworzyć w świadomości Niemców nowe stereotypy na temat wojny i Polaków? Sami Niemcy przyznają, że młode pokolenie jest na bakier z historią. Badanie przeprowadzone pod kierunkiem politologa Klausa Schroedera w połowie ubiegłego roku "Późne zwycięstwo dyktatur" pokazało, że młodzi Niemcy mają mgliste pojęcie o historii najnowszej. Duża część z 7,5 tys. ankietowanych uczniów przyznała z rozbrajającą szczerością, że nie mają pojęcia, czy Trzecia Rzesza była dyktaturą. Patrick Meinhardt, rzecznik FDP ds. polityki oświatowej w Bundestagu przyznał, że to największa katastrofa edukacyjna w kraju poetów i myślicieli. - Tego typu analfabetyzm historyczny jest dla Niemiec nieszczęściem - dodał.

- Trudno odpowiedzieć na pytanie, jak film zapadnie w świadomości niemieckich widzów - zastanawia się Andrej Reisin. - Wiele zależy od tego jak zostanie odebrany na przykład przez uczniów w niemieckich szkołach. Wielu nauczycieli chętnie korzysta z materiałów filmowych i dokumentalnych, aby zainteresować uczniów historią. Jeżeli projekcji trylogii nie będą towarzyszły odpowiednie wyjaśnienia i komentarze może on dokonać w głowach młodych ludzi historycznych zafałszowań i przeinaczeń - wyjaśnia.

Dziennikarz uważa, że patrząc na reakcje widzów po obejrzeniu filmu można zauważyć, że jego rodacy mają głęboką potrzebę pojednania się z własną historią. - Nie można cofnąć faktów, ale Niemcy nie chcą być ciągle obsadzani w roli sprawców. Dojrzewa w nich przeświadczenie, że wystarczająco długo rozliczali się z historią narodowego socjalizmu. Teraz przyszedł czas na zajęcie się ofiarami we własnych szeregach - dodaje.

Andrej Reisin uważa, że pokazywanie skomplikowanych wątków niemieckiej historii wymaga ogromnej ostrożności i wrażliwości, aby to była rzetelna lekcja historii, a nie rewizjonizmu. - Rozliczeniem zjawiska antysemityzmu w Polsce powinni zająć się sami Polacy. To nie jest zadanie Niemców, aby pokazywać na innych palcem i mówić: zobaczycie oni też są antysemitami i mają brudne ręce. Nie zapominajmy, że to Niemcy zbudowali obozy koncentracyjne - dodaje na zakończenie.

Z Berlina dla WP.PL Izabella Jachimska