Odwiedziny grobów za granicą lekcją historii Polski

Najliczniejszą grupę stanowią weterani Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie i ich rodziny. Są też groby działaczy politycznych, emigrantów za chlebem, weteranów powstań i ludzi kultury.

Najwięcej polskich cmentarzy - łącznie 13 - znajduje się w Londynie, który zawsze był najważniejszym skupiskiem polskiej emigracji i diaspory. Najważniejszym polskim cmentarzem wojskowym w Anglii jest Newark, w Szkocji - Wellshill, a w Walii - Wrexham.

Na londyńskim cmentarzu Gunnersbury pochowanych jest ok. 1600 Polaków, wśród nich prezydent RP na uchodźstwie w latach 1986-89 Kazimierz Sabbat. Od roku 1976 stoi tam również pomnik katyński.

Przed przeniesieniem ich szczątków do Polski na Gunnersbury pochowani byli również generałowie Józef Haller oraz Tadeusz Bór-Komorowski.

Na innym cmentarzu w brytyjskiej stolicy, Kensal Green, pochowany jest podróżnik i geolog Paweł Edmund Strzelecki zdobywca najwyższego szczytu Australii (Góry Kościuszki).

Na innym stołecznym cmentarzu, w Highgate, w polskiej kwaterze nazwanej Wzgórzem Orła Białego znajduje się mogiła wybitnych przedstawicieli XIX-wiecznej emigracji m.in. Stanisława Worcella - członka Towarzystwa Patriotycznego, uczestnika powstania listopadowego, redaktora pism emigracyjnych, a także rysownika Feliksa Topolskiego.

W katakumbach Highgate spoczywa od 1941 r. Herman Lieberman - adwokat, działacz PPS, legionista, przeciwnik sanacji skazany w procesie brzeskim i współpracownik gen. Władysława Sikorskiego.

Cmentarz Św. Patryka jest miejscem spoczynku Polaków, którzy przybyli do W. Brytanii na przełomie XIX i XX wieku z falą emigracji zarobkowej. Natomiast na cmentarzu St. Mary's Roman Catholic Cemetery znajduje się grób dwojga Polaków - asów brytyjskiego wywiadu (Kierownictwa Operacji Specjalnych) - Krystyny Skarbek i Andrzeja Kowerskiego. Tu także pochowany jest Henryk Krasiński kapitan w powstaniu listopadowym.

Kilkuset Polaków pochowano na cmentarzu Brompton w dzielnicy Kensington. Na cmentarzu tym, przed przeniesieniem szczątków do Polski, spoczywali organizator Związku Walki Zbrojnej gen. Michał Tokarzewski-Karaszewicz, ostatni przedwojenny premier Felicjan Sławoj Składkowski oraz dowódca 5. Kresowej Dywizji Piechoty w bitwie o Monte Cassino gen. Nikodem Sulik.

Na będącym w stanie likwidacji cmentarzu nadal znajduje się grób polityka PPS Tomasza Arciszewskiego, który jako premier rządu RP na uchodźstwie odrzucił postanowienia z Jałty.

Newark w środkowej Anglii jest największą nekropolią polskich lotników. Oprócz ponad 300 pilotów i weteranów Polskich Sił Powietrznych spoczywa tu 57 spadochroniarzy 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej, a także żołnierze innych formacji. Są też groby trzech prezydentów RP na uchodźstwie - Władysława Raczkiewicza, Augusta Zaleskiego i Stanisława Ostrowskiego.

W 1943 r. w Newark pochowany został gen. Władysław Sikorski. Spoczywał tu do września 1993 r., kiedy z inicjatywy prezydenta Lecha Wałęsy jego szczątki sprowadzone zostały do Polski i pochowane na Wawelu.

W Edynburgu na cmentarzu Mount Vernon znajduje się polska kwatera zwana "Mogiłą samotnych Polaków", a w Glasgow - mogiła Józefa Gomoszyńskiego, uczestnika powstania listopadowego, który zmarł tutaj w 1845 r.

W Wrexham w Walii wśród 1,6 tys. polskich grobów znajduje się mogiła gen. Waleriana Czumy, dowódcy obrony Warszawy we wrześniu 1939 r.

Polskie groby znajdują się także na cmentarzach Manchesteru, Liverpoolu, Bristolu, Cardiff, Bradford, Nottingham i innych miast, gdzie po wojnie osiedli Polacy. Tradycyjnie w akcję porządkowania grobów włączają się harcerze i wolontariusze.