Od Nazarbajewa do Tokajewa. Reformy polityczne i gospodarcze w Kazachstanie

W ciągu 30 lat kraj przeszedł niesamowitą metamorfozę: od peryferyjnej republiki Związku Radzieckiego do pełnoprawnego członka międzynarodowej społeczności i partnera w rozwiązywaniu globalnych i regionalnych problemów.

Lider na arenie międzynarodowej

Celem rządów pierwszego prezydenta było wzmocnienie państwowości i tożsamości narodowej Kazachstanu, przejście do gospodarki rynkowej, stworzenie społeczeństwa obywatelskiego. A narzędziem – postępowe reformy gospodarcze i polityczne.

Nursułtan Nazarbajew jasno określił kierunek realizacji wielowymiarowej i pokojowej polityki zagranicznej. Kazachstan od lat aktywnie przedstawia globalne inicjatywy mające na celu zapewnienie pokoju, stabilności i bezpieczeństwa, demonstrując dążenie do powszechnego rozbrojenia i nierozprzestrzeniania broni jądrowej. W dniu 29 sierpnia 1991 r. Przywódca Narodu podpisał dekret o zamknięciu poligonu atomowego w Semipałatyńsku. Ta decyzja stała się pierwszym w historii ludzkości aktem prawnym, który zakazał przeprowadzenie prób jądrowych. Kraj dobrowolnie zrezygnował z czwartego co do wielkości bojowego arsenału nuklearnego. Z inicjatywy Kazachstanu w 2010 roku ONZ ogłosiła 29 sierpnia Międzynarodowym Dniem Przeciwko Próbom Jądrowym i jest obchodzony corocznie na całym świecie.

Pierwszy prezydent jest także autorem wielu inicjatyw integracji międzynarodowej – utworzono Wspólnotę Niepodległych Państw czy Euroazjatycką Unię Gospodarczą. On zainicjował także powstanie Konferencji na temat Interakcji i Środków Budowy Zaufania w Azji (CICA), strukturę odpowiedzialną za pokój i bezpieczeństwo w regionie, która dziś skupia 27 państw. Biorąc pod uwagę globalne trendy to Nazarbajew jako pierwszy zaczął mówić o konieczności przekształcenia CICA w pełnoprawną organizację międzynarodową na rzecz bezpieczeństwa i rozwoju w Azji.

Dzięki zrównoważonej polityce zagranicznej Kazachstan jest dziś postrzegany przez społeczność światową jako generator stabilności. Kazachstan był też pierwszym postsowieckim państwem, które przewodniczyło OBWE. W 2010 roku w stolicy kraju odbył się szczyt Organizacji. Co więcej, w 2016 roku Kazachstan został wybrany na niestałego członka Rady Bezpieczeństwa ONZ na lata 2017-2018. Kraj przewodniczył również takim renomowanym organizacjom międzynarodowym, jak Organizacja Współpracy Islamskiej, Euroazjatycka Unia Gospodarcza, Szanghajska Organizacja Współpracy, Wspólnota Niepodległych Państw, Organizacja Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym oraz Rada Turkijska.

Nowa stolica kraju, Nur-Sultan, nazwana na cześć swojego twórcy, stała się politycznym, biznesowym i kulturowym centrum regionu Eurazji Środkowej. Odbywają się tu spotkania w celu rozwiązywania konfliktów na świecie, w tym kryzysu syryjskiego. Regularnie jest organizowany Kongres Przywódców Religii Światowych i Tradycyjnych, którego zadaniem jest umacnianie tolerancji i wzajemnego zrozumienia między różnymi wyznaniami, tradycjami i kulturami.

W stolicy Kazachstanu corocznie odbywa się Astańskie Forum Ekonomiczne. Z inicjatywy Nursultana Nazarbayeva w 2018 roku powstało Międzynarodowe Centrum Finansowe "Astana" (AIFC) – projekt mający na celu przekształcenie kraju w centrum finansowe i inwestycyjne dla regionu. Na terytorium AIFC działa prawo angielskie.

Od 1993 r. działa państwowy program stypendiów międzynarodowych "Bołashak" ("Przyszłość"), który pozwolił tysiącom młodych Kazachów zdobyć wykształcenie na czołowych światowych uniwersytetach. Otwarty w stolicy Uniwersytet Nazarbajewa stał się narodową marką szkolnictwa wyższego w Kazachstanie, łącząc zalety narodowego systemu edukacji i najlepszej na świecie praktyki naukowej i edukacyjnej.

Kluczowe idee etnopolityki Kazachstanu opierają się na zachowaniu harmonii międzyetnicznej, różnorodności etnicznej, równości obywateli bez względu na pochodzenie etniczne, a także pielęgnowaniu właściwego patriotyzmu. Powstałe w 1995 roku Zgromadzenie Narodu Kazachstanu odgrywa ważną rolę w tworzeniu unikalnego modelu dialogu międzywyznaniowego. Dziś w Kazachstanie w pokoju i zgodzie żyją przedstawiciele 130 różnych grup etnicznych, w tym 34-tysięczna Polonia kazachska. Swobodnie działa blisko 4 tys. organizacji wyznaniowych, reprezentujących 18 wyznań.

Państwo, które słucha

Nursułtan Nazarbajew, nazywany architektem współczesnego Kazachstanu, rządził krajem przez blisko 30 lat. Władzę oddał w 2019 roku, a wybory wygrał Kasym-Żomart Tokajew, który kontynuuje linię swojego poprzednika wprowadzając w Kazachstanie kolejne reformy polityczne i gospodarcze.

Nowy prezydent ogłosił realizację koncepcji "państwa słuchającego", w którym opinia publiczna zyskała ważny głos w procesie kształtowania polityki, a wolność słowa i opinii stały się kluczowe.

W pierwszych miesiącach rządów Tokajewa powstał m.in. parlamentarny instytut opozycyjny, a także Krajowa Rada Zaufania Publicznego, której zadaniem jest zwiększenie zaufania obywateli do procesów demokratycznych.

Wprowadzono środki mające na celu zmniejszenie bariery rejestracyjnej (z 40 do 20 tys. osób) przy tworzeniu partii politycznych, 30-procentową kwotę dla kobiet i ludzi młodych na listach wyborczych, zmianę trybu organizowania pokojowych zgromadzeń z permisywnego na notyfikacyjny, a także dekryminalizację artykułu kodeksu karnego o zniesławieniu. Kazachstan przystąpił także do Drugiego Protokołu Fakultatywnego do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, którego celem jest zniesienie kary śmierci.

Kolejne reformy doprowadziły do organizacji bezpośrednich wyborów akimów (burmistrzów) powiatów wiejskich, opracowania nowej koncepcji rozwoju samorządu lokalnego, a także utworzenia instytucji zajmującej się petycjami online. Co więcej, został obniżony próg wyborczy do Mażylisu (izby niższej parlamentu) z 7 do 5 proc., a na kartach do głosowania pojawiła się rubryka "przeciw wszystkim".

Prezydent zwraca szczególną uwagę na podejmowanie działań mających na celu ochronę dzieci przed przemocą w cyberprzestrzeni oraz na przystąpienie do Protokołu Fakultatywnego do Konwencji o Prawach Dziecka. Równocześnie trwają prace nad poprawą ustawodawstwa krajowego w zakresie zwalczania tortur, które ma być dostosowane do postanowień Międzynarodowej konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur, oraz nad usprawnieniem praktyki postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa związane z handlem ludźmi. Opracowanie i uchwalenie ustawy "O Rzeczniku Praw Obywatelskich" zapewni określone warunki prawne zarówno dla rozszerzenia jego własnego statusu i uprawnień, jak i dla odwoływania się do niego przez zainteresowanych obywateli.

W orędziu o stanie państwa ogłoszonym we wrześniu 2021 roku prezydent Tokajew przedstawił kolejny pakiet reform, który jest logiczną kontynuacją wcześniej rozpoczętych i wdrożonych inicjatyw.

Wśród propozycji zmian znalazły się m.in. konieczność wypracowania skutecznego mechanizmu wspierania inicjatyw obywatelskich na obszarach wiejskich, przestrzegania praw człowieka i zapewnienia bezpieczeństwa obrońcom praw człowieka, dostosowania Kodeksu karnego Kazachstanu do postanowień Drugiego Protokołu Fakultatywnego do Międzynarodowego Paktu Prawa.

Zaproponowano rozszerzenie kategorii obywateli, którym będą przysługiwać kwoty na listach wyborczych, w tym wprowadzenie do nich obowiązkowej kwoty dla osób ze specjalnymi potrzebami. Polecono podjęcie konkretnych działań w celu przestrzegania praw i zapewnienia bezpieczeństwa obrońcom praw człowieka, a także zharmonizowania norm Kodeksu Karnego Kazachstanu z postanowieniami Drugiego Protokołu Fakultatywnego do Międzynarodowego Paktu o Prawach Politycznych. Prezydent podkreśla również potrzebę opracowania skutecznego mechanizmu wspierania inicjatyw obywatelskich na obszarach wiejskich, wspierania pozycji ekonomicznej i politycznej kobiet w społeczeństwie oraz wzmocnienia działań na rzecz zapobiegania i zwalczania przestępstw przeciwko nietykalności seksualnej małoletnich, zwłaszcza tych pozostawionych bez opieki rodzicielskiej.

Cztery pakiety reform politycznych Tokajewa są ściśle powiązane z reformami gospodarczymi, ustroju samorządowego oraz procesem cyfryzacji usług publicznych.

Dynamika i treść przemian politycznych przeprowadzanych w Kazachstanie znalazły szeroki pozytywny oddźwięk w społeczności międzynarodowej.

25 listopada br. podczas online-seminarium Instytutu Polityki Bezpieczeństwa i Rozwoju w Sztokholmie na temat "Reformy polityczne i gospodarcze prezydenta Tokajewa w Kazachstanie" dyrektor Instytutu Svante Cornell zaznaczył, że kraj przechodzi szereg reform, które mają przyciągnąć inwestycje do przemysłu technologicznego i położyć podwaliny pod Kazachstan jako centrum technologiczne w Azji Centralnej. Zdaniem naukowca, dzięki wysiłkom podejmowanym w walce z korupcją Kazachstan zajmuje coraz wyższe pozycje we wszelkiego rodzaju rankingach międzynarodowych.

"Szereg reform gospodarczych i politycznych w Kazachstanie doskonale ze sobą współgra i pod wieloma względami zapewnia imponujące rezultaty. Obraz Kazachstanu, który wyłania się z raportu, to historia przywództwa, sukcesu, dalekowzroczności, wytrwałości i zaangażowania w całościową modernizację kraju" – zwraca uwagę Damjan Krnjević Mišković, Dyrektor ds. Badań Polityki i Publikacji oraz Profesor Praktyk na Uniwersytecie ADA w Azerbejdżanie.