Nadchodzą trudne czasy - jakie wyzwania przed nami?

Podskórnie czujemy, że nadchodzą trudne czasy. Świat, który nas otacza jest niepewny, zmienny, nieprzewidywalny, coraz bardziej wymagający. Formalne wykształcenie, które niegdyś było przepustką do bezpiecznego, dobrego życia dziś nic nie gwarantuje. Młode pokolenie czuje „zachmurzenie” perspektyw i zastanawia się nad swoimi strategiami życiowymi, trzymając w odwodzie rozwiązanie emigracyjne - dziś również niezbyt atrakcyjne. Wszyscy martwimy się tym, co będzie oznaczało przywracanie równowagi finansowej państwa, co się stanie z emeryturami w warunkach niżu demograficznego, jak konkurencja azjatycka wpłynie na nasze miejsca pracy?

W tej sytuacji warto zastanowić się nad tym, na co mamy jeszcze wpływ i co ma zawsze bardzo istotne znaczenie – nad naszymi kluczowymi kompetencjami, rozumianymi jako pewne wzorce myślenia i działania obejmujące wiedzę, umiejętności i postawy. Czy nasze wyposażenie w te swego rodzaju metakompetencje jest odpowiednie do wyzwań, przed którymi stoimy? Trudno nie dostrzec, że w tej sferze, którą można by określić mentalno-kulturową, mamy wiele do zrobienia.

Szczególnie uderzający jest niski poziom kompetencji w zakresie myślenia i działania zbiorowego, który przekłada się m.in. na małą efektywność naszej polityki i naszych instytucji. Tu mamy ogromne rezerwy, których wykorzystanie może nie tylko podnieść naszą międzynarodową konkurencyjność, ale także poprawić jakość naszego życia, nasz szeroko rozumiany dobrostan. Bez kompetencji społecznych: empatii, dobrej komunikacji, wzajemnego zrozumienia, poszanowania wzajemnej godności, wzajemnego uznania, lojalności, zaufania i współpracy możemy również zapomnieć o wybiciu się na rozwój proinnowacyjny, oparty na kreatywności i łączeniu różnych wartości. Z kolei bez kompetencji obywatelskich trudno wyobrazić sobie podniesienie jakości naszej polityki i rządzenia.

Jednak nie tylko w sferze kompetencji „zewnętrznych” mamy poważne wyzwania. Jeszcze bardziej na przyjrzenie się zasługuje kondycja naszych kompetencji osobowych (intrapersonalnych). Czy tworzymy społeczeństwo silnych, zrównoważonych, podmiotowych osobowości? Czy umiemy zarządzać sobą – swoją tożsamością, energią, swymi talentami? Czy jesteśmy samosterowni i samoodpowiedzialni? Czy też jesteśmy „zarządzani” zewnętrznie, nie umiejąc ustanowić swego podmiotowego „ja”? Czy mamy poczucie własnej wartości i godności pozwalające nam myśleć o ekspresji siebie i zawojowaniu świata? Czy też raczej myślimy o ciągłym dostosowaniu się i wykonywaniu „instrukcji” innych?

Obecny kształt naszych „metakompetencji” jest wynikiem długiego łańcucha doświadczeń historycznych – od genu słowiańskiego, przez szlacheckość, klientystyczną kulturę folwarku, traumę zaborów, okres PRL-u aż do transformacji. Wielką rolę odgrywa tu również fakt bezprecedensowej utraty elit i postchłopski charakter zdecydowanej większości naszego społeczeństwa. Pytanie, co z tego dziedzictwa kulturowo-mentalnego jest funkcjonalne wobec wyzwań przyszłości, a co musimy zmienić, przeprogramować, by nie było to hamulcem dalszego rozwoju?

Drugi ważny punkt odniesienia do strategii rozwoju kompetencyjnego to pytanie o to, czym chcemy w przyszłości konkurować na rynku międzynarodowym? Czy chcemy być solidnymi podwykonawcami, konkurującymi kosztami produkcji i pracowitością (teraz dłużej od nas pracują jedynie Koreańczycy) – powiedzmy w przenośni - europejskimi mistrzami w produkcji sprzętu AGD? Czy też chcemy wybić się na rozwój podmiotowy i konkurować kreatywnością i umiejętnościami integracji (również w skali międzynarodowej) różnych wartości dających duże marże zysków – np. producentami produktów symbolicznych typu gra „Wiedźmin”?

Refleksji nad „filozofią” rozwoju, sposobem konkurowania i pożądanymi kompetencjami kluczowymi będzie poświęcony VI Kongres Obywatelski w dniu 5 listopada na Politechnice Warszawskiej, gdzie może przyjść każdy.

Wszystkich zainteresowanych zapraszam do udziału w VI Kongresie Obywatelskim – szczegółowy program i rejestracja on-line na stronie z formularzem rejestracyjnym na stronie Polskiego Forum Obywatelskiego.

Na tych stronach chcemy rozpocząć debatę na temat: Jakich kluczowych kompetencji potrzebujemy dla rozwoju? Dla ułatwienia dyskusji poniżej zestawiona została „długa” lista takich kompetencji. Które z nich są najważniejsze, jakie jest ich znaczenie i wzajemne powiązania, czego na niej nie ma a być powinno?. Zapraszam do wypowiedzi i debaty na stronie Polskiego Forum Obywatelskiego. Na tej podstawie sformułujemy „krótką” listę kompetencji, które będziemy szczegółowo „rozpracowywać” w 2012 r., zwłaszcza pod kątem sposobu ich nabywania.

Jan Szomburg
Prezes Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową
Inicjator i Organizator Kongresu Obywatelskiego

Propozycja listy kluczowych kompetencji dla rozwoju Polaków i Polski w XXI w.

1.* Podmiotowość.* Poczucie własnej godności, wartości i podmiotowości. Dojrzałość osobowa w sferze emocjonalnej, poznawczej, moralnej i społecznej
2.* Empatia.Zdolność rozumienia innych (rozpoznawania ich intencji i położenia) oraz współczucia innym
3. Szacunek.* Szacunek i poszanowanie godności innych ludzi. Kultura wzajemnej akceptacji i uznania niezależnie od statusu materialnego i społecznego
4. Zaufanie. Zdolność do darzenia zaufaniem innych
5.* Uczciwość.* Świadomość i zachowania etyczne
6. Rozwój talentów. Dostrzeganie i rozwijanie talentów oraz silnych stron u siebie i u innych (dzieci, uczniów, pracowników itd.)
7.* Doskonalenie.* Zdolność do akceptacji swoich oraz cudzych błędów i porażek – umiejętność uczenia się na błędach i wychodzenia z porażek
8.* Konstruktywna krytyka.* Zdolność do przyjmowania krytyki (nie traktowania jej godnościowo) i rzeczowego (niegodnościowego) krytykowania innych
9.* Dialog.* Umiejętność prowadzenia dialogu bez przemocy, opartego na chęci wzajemnego wysłuchania siebie i znalezienia tego, co wspólne
10.* Współpraca.* Umiejętność współpracy, działania w zespole, sieciowania
11.* Przywództwo.* Zdolność wzorcotwórczego, empatycznego i integrującego przywództwa
12.* Samodzielność myślenia.* Odwaga i umiejętność samodzielnego, nieschematycznego myślenia
13.* Umiejętność uczenia się,* selekcjonowania wiedzy, rozumienia sensu, ciekawość świata
14.* Myślenie całościowe.* Zdolność do myślenia holistycznego, integrowania różnych wartości, łączenia interdyscyplinarnego
15.* Przyszłość.* Zdolność do stawiania ambitnych celów, myślenia o przyszłości, długofalowego planowania i działania
16.* Energia.* Umiejętność zarządzania energią własną i innych
17.* Przedsiębiorczość.* Przedsiębiorczość i mobilność
18. Obywatelskość. Kompetencje obywatelskie – zainteresowanie sprawami publicznymi, świadomość, odwaga i aktywność obywatelska
19.* Kultura.* Rozumienie własnej kultury
20.* Przyroda.* Rozumienie przyrody i otaczającego świata.

Przeczytaj więcej: *Stoimy przed wielkim przewartościowaniemStoimy przed wielkim przewartościowaniem*

Partnerem debaty dotyczącej kompetencji są: Telekomunikacja Polska SA i PKN ORLEN.