Maraton pomagania. Jak Fundusze UE wspierają uchodźców z Ukrainy?

Wojna w Ukrainie trwa od 292 dni (stan na 12 grudnia). To około 7 tys. godzin cierpienia milionów ludzi. Od początku wojny, a więc od 24 lutego, granicę z Polską przekroczyło już ponad 8,25 mln osób, głównie kobiety i dzieci (dane Straży Granicznej, stan na 7 grudnia). Równocześnie, do ojczyzny wróciło 6,4 mln Ukraińców. Codziennie granicę w obu kierunkach przekracza kilkadziesiąt tysięcy osób.

Dziś potrzebujemy długofalowego wsparcia

Kiedy minął pierwszy szok, że oto w XXI w., w samym sercu Europy jeden kraj może napaść na drugi, rozpoczynając tym samym regularną, konwencjonalną wojnę, większość Polaków zaoferowała Ukraińcom pomoc. Niewielu wówczas przypuszczało, że przyjdzie im uczestniczyć w maratonie, którego mety wciąż nie widać.

Pozostając przy analogii sportowej, na pierwszych kilometrach biegu Polacy spisali się na medal. Jednak pokonanie kolejnych etapów tego wyścigu wymaga już systemowego wsparcia. Tu z pomocą przychodzą Fundusze Europejskie, przeznaczone na realizację europejskiej polityki spójności.

To konkretne kwoty dla samorządów, organizacji pozarządowych oraz innych podmiotów, ale też dostęp do funkcjonujących już projektów skoncentrowanych na aktywizacji migrantów na rynku pracy. To także możliwość skorzystania z doświadczenia instytucji i podmiotów, które od lat pracują na rzecz integracji zawodowej i społecznej. Ukraińcy mogą liczyć nie tylko na wsparcie doraźne, ale też na długofalową pomoc w adaptacji i integracji. Jest to możliwe dzięki przyjętemu przez Komisję Europejską mechanizmowi CareEU. Pozwala on włączyć ukraińskich uchodźców do istniejących projektów. Daje też możliwość wykorzystania oszczędności z kończących się obecnie programów finansowanych z Funduszy Europejskich oraz środków przeznaczonych na zwalczanie skutków pandemii COVID-19 React-EU na pomoc uciekającym przed wojną w Ukrainie. Co ważne, może to być bardzo wszechstronne wsparcie, bo programy unijne wzajemnie się uzupełniają.

Co więcej, dodatkowe środki – ok. 695 mln zł (144,6 mln euro) na pomoc uchodźcom przekazała Polsce również Komisja Europejska. Blisko 329 mln zł (68,4 mln euro) zasiliło Fundusz Azylu, Migracji i Integracji (FAMI), a 366 mln zł (76,2 mln euro) Fundusz Zintegrowanego Zarządzania Granicami (IZGW). Kwota z FAMI trafiła do Funduszu Pomocy – pieniądze te pozwoliły sfinansować opiekę medyczną (zakup i wydawanie produktów leczniczych), pracę punktów recepcyjnych, zakup biletów kolejowych i autobusowych, a także wsparcie samorządów w organizacji miejsc w przedszkolach, szkołach i placówkach oraz w dowożeniu uczniów na lekcje. Środki z IZGW posłużyły z kolei wzmocnieniu infrastruktury granicznej.

Wszystkie ręce na pokład

Doskonałym przykładem włączania Ukraińców do już podejmowanych działań jest projekt "Szansa – nowe możliwości dla dorosłych", realizowany przez Fundację Rozwoju Systemu Edukacji od 2018 r. Przedsięwzięcie finansowane jest z Europejskiego Funduszu Społecznego, w programie Wiedza Edukacja Rozwój (POWER). Możliwość uczestniczenia w projekcie zyskali także dorośli Ukraińcy, objęci w Polsce ochroną czasową.

Dzięki Funduszom Europejskim uchodźcy będą mogli m.in. uczyć się języka polskiego oraz zdobywać wiedzę niezbędną do funkcjonowania w życiu codziennym, w tym załatwiania spraw urzędowych, szukania i podejmowania pracy czy poruszania się środkami publicznego transportu. Ukraińcy otrzymają także wsparcie psychologiczne, prawne i doradcze. Na pomoc uciekającym przed wojną przeznaczono 14,5 mln zł. Więcej informacji o projekcie można znaleźć tutaj.

Inne planowane lub już realizowane inicjatywy, wsparte środkami z programu POWER to:

• Przygotowanie, organizacja i przeprowadzenie egzaminu ósmoklasisty i egzaminu maturalnego dla obywateli Ukrainy przebywających na terenie Polski.
• Uruchomienie infolinii w ukraińskim języku migowym dla osób głuchych pochodzących z Ukrainy, we współpracy z Polskim Związkiem Głuchych.
• Przeszkolenie pracowników Państwowej Inspekcji Sanitarnej oraz możliwość zatrudnienia nowych pracowników z Ukrainy, co ułatwi dotarcie z programami profilaktycznymi do osób przybywających do Polski z Ukrainy.

W pomoc Ukraińcom zaangażowały się także samorządy, przeznaczając na pomoc oszczędności z programów regionalnych. Łącznie to ok. 107 mln euro, w tym ok. 93 mln ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego (jego zasoby inwestowane są w ludzi, szczególnie tych, którzy mają trudności w znalezieniu pracy), oraz ok. 14 mln euro z EFRR. Ponadto 5 województw zyskało łącznie ok. 26 mln euro z II transzy REACT EU (tj. instrumentu pn. Recovery Assistance for Cohesion and the Territories of Europe, czyli planu Komisji Europejskiej, którego celem jest ograniczenie społecznych i gospodarczych skutków pandemii COVID-19).

Przykłady projektów realizowanych przez samorządy województw dzięki wsparciu Funduszy Europejskich:

• Lubelskie pomaga Ukrainie – realizowany przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Lublinie projekt utworzenia w Zamościu tymczasowego miejsca pobytu i wsparcia dla osób uciekających z Ukrainy. Budynek, w którym mieściła się filia Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny Pracy, zostanie przebudowany na mieszkania. Wartość projektu to blisko 5 mln zł.
• Małopolska Tarcza Humanitarna – to projekty systemowych rozwiązań pogrupowanych w pięć pakietów pomocowych: edukacji, rynku pracy, transportu, wsparcia organizacji pozarządowych i wolontariatu oraz działań społecznych. Podejmowane inicjatywy odpowiadają zarówno na bieżące potrzeby Ukraińców (m.in. dostęp do służby zdrowia czy bezpłatnego transportu), jak i te długofalowe (skoncentrowane wokół integracji, szkolnictwa oraz rynku pracy). Wartość projektu to 100 mln zł.

Dostęp do etatów i infrastruktury

Pomoc udzielana Ukraińcom dotyczy nie tylko integracji społeczno-zawodowej. Nie brakuje również przykładów działań z wykorzystaniem innych programów finansowanych z Funduszy Europejskich.

Kiedy po agresji Rosji na Ukrainę i wsparciu, jakiego rosyjskim żołnierzom udzielił reżim Łukaszenki, Polska zawiesiła realizację projektów dotyczących współpracy przygranicznej, a w programie Polska-Białoruś-Ukraina zostało 8,5 mln euro. Pieniądze te zostaną przeznaczone na zakup m.in. sprzętu medycznego, apteczek, lekarstw, a także wsparcie samorządów w wyposażaniu punktów recepcyjnych i miejsc zakwaterowania, szkół, przedszkoli czy podmiotów realizujących kursy językowe.

Co więcej, dzięki mechanizmowi CareEU w pomoc Ukraińcom udało się także włączyć projekty naukowe realizowane z programu Inteligentny Rozwój. Studenci, doktoranci i naukowcy z Ukrainy mogą znaleźć zatrudnienie w ramach Międzynarodowych Agend Badawczych. Ci ostatni mogą też liczyć na etaty w projektach ukierunkowanych na zwiększenie potencjału kadrowego sektora B+R.

Co ważne, wsparcie z Funduszy Europejskich to nie tylko pieniądze, ale też dostęp do infrastruktury kupionej ze środków unijnych. Województwo podkarpackie i Koleje Dolnośląskie do przewozów humanitarnych wykorzystały tabor kupiony ze środków programu Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ).

Nowa perspektywa, nowe wsparcie

Skala potrzebnego wsparcia jest ogromna i wymaga uruchomienia specjalnych środków z Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS+) w nowej perspektywie unijnej (2021–2027). Mówimy tu o działaniach realizowanych zarówno na poziomie krajowym (Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego – FERS), jak i poszczególnych województw (Programy Regionalne – PR).

Jeśli chodzi o działania na poziomie krajowym, to konieczne jest wypracowanie i wdrożenie systemu obsługi cudzoziemców przez publiczne służby zatrudnienia oraz wspieranie procesów zarządzania migracjami zarobkowymi tak, by lepiej wykorzystać potencjał migrantów i wesprzeć pracodawców, którzy poszukują pracowników z zagranicy. To także m.in. kształcenie i doskonalenie nauczycieli, którzy będą uczyć dzieci i młodzież z doświadczeniem migracyjnym oraz wdrażanie nowych rozwiązań

i praktyk dotyczących kształcenia dzieci przybywających z zagranicy.

Z kolei na poziomie województw niezbędne jest bezpośrednie wsparcie dla cudzoziemców, które pozwoli im lepiej funkcjonować w polskim społeczeństwie. Mówimy tu m.in. o kursach języka polskiego, szkoleniach kulturowych, zawodowych oraz dostarczaniu praktycznej wiedzy na temat różnych aspektów życia w Polsce. Przy tym wsparciu zostanie wykorzystany wypracowany wcześniej model Centrum Integracji Cudzoziemców, tzw. one-stop shop.

Wielu z nas jest już zmęczonych pomaganiem, co jest jak najbardziej naturalne. Początkowy zryw społeczny musiał się w końcu wypalić. Temat wojny w Ukrainie przykrywają inne palące problemy, z którymi każdego dnia przychodzi nam się mierzyć. Dlatego tak ważne jest dziś wsparcie systemowe, które wymaga znacznych środków, a te dostarczają Fundusze Europejskie. Bo choć świat pędzi w zawrotnym tempie, przynosząc nam wciąż nowe wyzwania, to nie możemy zapominać, że tuż za naszą wschodnią granicą trwa okrutna wojna, w której giną ludzie. Ukraińcy nadal potrzebują naszej pomocy.