"Londyńczycy" oburzyli polski Londyn. Same skandale i sensacja

- Rozmawiałam z kilkudziesięcioma osobami i miałam poczucie, że doświadczam żywej historii, że rozmawiam z ludźmi, którzy przeżyli śmierć jednego świata i trudne narodziny innego. To były bardzo dobre kontakty - bardzo lubiłam słuchać tych ludzi, z którymi się spotykałam. Podziwiam Londyńczyków za hart ducha, często bohaterstwo.

- Dlatego tym dotkliwiej odczułam opinie, że przyjechałam wykorzystać ich i oczernić.

- Pierwszą panią Anders pamiętali z drugiej połowy lat czterdziestych dwaj Londyńczycy, wtedy młodziutcy oficerowie. Jedna osoba zna tę sytuację z opowieści ojca. Nie wydawało mi się to szczególnie bulwersujące, szczególnie, że bardzo wielu Polaków zaraz po wojnie wykonywało prace zupełnie nieadekwatne do swojego wykształcenia. Oficerowie byli stróżami w metrze, albo pracowali w fabryce ciastek. Co do drugiej pani generałowej: była niezwykle piękna i zmysłowa. To chyba nie podlega dyskusji, prawda? Wyrażenie "parowała seksem", o którym pani wspomina to cytat.

- Tak pani uważa? Generał to wielka postać i jeden z najlepszych dowódców, których kiedykolwiek mieliśmy. Ale był też człowiekiem i miał przecież swoje ludzkie słabości. Łatwiej docenić wartość człowieka, kiedy nie jest przedstawiony jednowymiarowo.

- Napisałam tylko to, czego dowiedziałam się od moich rozmówców. Starałam się jak najrzetelniej wykonać mój zawód. Nie było moją intencją kogokolwiek skrzywdzić.

- Oczywiście, chociaż jestem człowiekiem i nie wykluczam pomyłek. Byłabym bardzo wdzięczna, gdyby ktoś mi wskazał błędy. Poprawię je w następnym wydaniu książki. Oczywiście zgadzam się z tym, że są czytelnicy, którzy mają inną interpretację wydarzeń.

- Musiałybyśmy porozmawiać o konkretnych fragmentach, żebym mogła się do nich odnieść.

- Ja opowiadałam historię pierwszej żony Andersa. Osamotnionej, zranionej, ale bardzo samodzielnej damy. Nie wiem, dlaczego informacja o tym, gdzie pracowała krótko zaraz po wojnie wzbudza protest. Nie wiem też, dlaczego fakt, że druga żona generała, o wiele młodsza od męża, z temperamentem i urodą podobała się mężczyznom, jest kontrowersyjny. Dziesiątki osób opowiadają o tym w Londynie z mniejszą delikatnością. Czyli było jeszcze mocniej?

- Reporter zawsze selekcjonuje materiał dziennikarski. Wydaje mi się, że napisałam, to, czego się dowiedziałam w formie dość oględnej. Często ocenzurowanej.

- Mają tę samą wagę. Nie chciałam urazić pamięci o generale Andersie i mam nadzieję, że w tym rozdziale tego nie zrobiłam. Odbiór tego reportażu w Polsce był zupełnie inny.

- Chyba najwięcej osób pyta mnie o reportaż "Tato" oraz tekst o historii emigracji w 10 etapach. Oprócz historyka Adama Zamoyskiego mało kto opisał to, co czuli ludzie, którzy przyjechali do Wielkiej Brytanii, żeby walczyć. Jest w tez w kraju zainteresowanie historią skarbu narodowego. Ogromna brawura i wielkie poświęcenie Polaków, którzy uratowali go z rąk nazistów zmarnowały się niestety. Skarb w większości przepadł. My, Polacy, dokonujemy rzeczy, które wydają się być niemożliwe, ale codzienne praktyczne życie wychodzi nam już gorzej.

- Nie, sensacja nie była moją intencją, ale prawdą jest, że bardziej niż wielka historia polityczna interesowało mnie zwykłe życie, które toczyło się w jej tle. Wojna miotała ludźmi, niszczyła ich rodziny, nic po wojnie nie było takie jak dawniej. A emigranci, często ciężko doświadczeni, obarczeni traumami musieli zacząć żyć w zupełnie obcym miejscu, wśród ludzi, którzy nie byli specjalnie z tego zadowoleni. To życie najbardziej mnie interesowało. Być może na takie podejście nie wszyscy byli przygotowani.

- Wcześniej jeździłam do Londynu dość często - były to często studenckie lub wczesne zawodowe doświadczenia. Potem jeździłam do Londynu, żeby zobaczyć jak dają sobie radę ludzie, którzy wyemigrowali na Wyspy po otwarciu granic brytyjskich - obserwowałam ten milion, który wstrząsnął Anglikami. Mimo tego, że Londyn jest wielkim kosmopolitycznym miastem, jest telefon i internet, a emigracja nie jest sprawą ostateczną, bo zawsze można wsiąść w tanie linie i wrócić do kraju - wielu rodakom nie było łatwo ułożyć sobie w nim życie tak jak oczekiwali. Kiedy więc zaczęłam spotykać w polskich ośrodkach - w POSK-u, w Ognisku starszych Polaków, to zrozumiałam, jak trudno musiało być 60 lat temu. Wielka Brytania nie była przecież fajną, kosmopolityczną wyspą - była zamieszkana przez ludzi, którzy raczej z niej nie wyjeżdżali, nie widywali obcych i nie byli specjalnie przychylnie nastawieni.

- Kiedy zastanawiałam się nad formą przedstawienia tych historii, to myślałam raczej o czytelniku w kraju, który już coraz mniej wie na ten temat. Przez 50 lat komunizmu w Polsce oficjalnie mówiło się z pogardą o rządzie londyńskim, o generale Andersie i jego otoczeniu. A potem opowiadało się już tylko koturnowo. I to była naturalna reakcja, bo był to przecież niezwykły czas w historii Polski, niesłychanie ważny dla naszego ducha niepodległościowego. Kiedy zastanawiałam się, jak pokazać życie polskich żołnierzy na Wyspach z wymiarem historycznym w tle, zauważyłam paralelę między historią polityczną a historią osobistą. Od zachwytu szarmanckimi, emocjonalnymi chłopakami, którzy przyjechali walczyć pełni werwy; poprzez ten czas, kiedy zaczęli mieć konkurencję w postaci Amerykanów, którzy jak Polacy sami mówili - mieli ładniejsze mundury, dezodoranty i czekoladę; aż po cofnięcie uznania dla rządu emigracyjnego, kiedy Anglicy w większości nie wiedzieli, dlaczego ci Polacy jeszcze są na Wyspach. Mają swój kraj
przecież - niech tam wracają. Nie zwracali uwagi na to, że Polska była nie tylko zniewolona, ale jeszcze pozbawiona ziem na wschodzie i wielu żołnierzy nie miało, dokąd wrócić. Ta paralela nie zawsze działa, bo po wojnie długo mieliśmy pretensję do Anglików z powodu politycznej zdrady, co nie przeszkadzało nam w zawiązywaniu romansów i zakładaniu rodzin z Angielkami, Szkotkami itd. Przeglądałam ankiety przeprowadzane przez "Dziennik Polski" wśród angielskich żon Polaków i byłam nimi poruszona. One bardzo chwaliły swoich mężów: Polacy rzadziej niż krajanie spędzali wieczory w pubach, byli czulsi. Jednocześnie zwracały uwagę na ich skłonność do narzekania, która szkodzi każdej sprawie i na dziwne upodobania kulinarne.

- Myślę, że to są ważne sprawy i rzadko się o nich mówi. Kiedy zaczęłam rozmawiać ze świadkami i czytać teksty źródłowe trafiłam na przykład na raport z początku lat 50, w którym lekarze angielscy opowiadali o problemach psychicznych ludzi wracających z wojny. Podkreślali, że problemy psychiczne Polaków są poważniejsze niż innych mniejszości narodowych, które mieszkają na Wyspach. Wtedy jeszcze działał polski szpital psychiatryczny pod Londynem, gdzie lekarze opiekowali się polskimi weteranami. Któryś z lekarzy z tego ośrodka wypowiadał się w tym raporcie i zasugerował, że jest zbyt mało ośrodków zamkniętych, w których mogliby się leczyć Polacy z zaburzeniami związanymi z traumą wojenną. Zrozumiałam, że wiele osób nie korzystało ze specjalistycznej pomocy i musiało samodzielnie borykać się z problemami. Chwilę po tym, czytając relacje mieszkańców obozów przesiedleńczych zwróciłam uwagę na list osoby, która szukała kogokolwiek, kto znał jej polskiego ojca. I to była właśnie pani Celina [bohaterka rozdziału
"Tato", przyp. red.]. Przez administratorkę strony internetowej, na której ten list przeczytałam, skontaktowałam się z tą panią, Angielką spod Hastings. Odpowiedziała i zaczęłyśmy korespondować. Ona pisała, że jej ojciec źle traktował ją, jej matkę i siostrę, że musiały uciec od niego, że on umarł w końcu w zakładzie zamkniętym. Wiedziała tylko tyle, że jej ojciec musiał z przedwojennej Polski uciekać. Potem pani Celina przyjechała do mnie do Warszawy razem z ze swoim młodszym synem. Podjęliśmy się dość szaleńczego przedsięwzięcia, bo pojechaliśmy razem na Białoruś - szukać miejscowości, gdzie się urodził się jej ojciec Ryszard Dębiński i jakichkolwiek osób, które mogły go znać. To było w lipcu tamtego roku. Pojechaliśmy jednym autem w sześć osób: pani Celina, jej syn i moja czteroosobowa rodzina, w tym dwoje małych dzieci. Robiliśmy wrażenie na białoruskich celnikach.
Kolejnym imperatywem były zdjęcia Jana Markiewicza, znalezione na śmietniku przez artystę Jeana-Marca. Trzecim był stary poradnik, który kolega przyniósł mi kiedyś do redakcji "Polityki". Był to "Przewodnik emigranta" wydany w 1946 r. Były w nim instrukcje jak radzić sobie w Anglii, żeby nie powtórzyć błędów emigracji z XIX-wieku. Te rady zrobiły na mnie wrażenie, a brzmiały one mniej więcej tak: "Polaku, jeżeli chcesz być dobrze postrzegany na Wyspach, to uśmiechaj się często; staraj się nie obmawiać za plecami swoich bliźnich; nie dawaj łapówek; staraj się dokształcać; pamiętaj, że tylko ciągły rozwój powoduje, że będziesz mógł wieść godne i wartościowe życie". To były rady bardzo aktualne. Dowodziły też wielkich różnic w mentalności Polaków i Wyspiarzy.

- (Śmiech) Było też "nie skarż się, nie obarczaj nikogo innego za swoje niepowodzenia". Pomyślałam, że powinnam się temu tematowi przyjrzeć.

Z autorką książki „Londyńczycy” rozmawiała Justyna Daniluk