Londyn zwraca sporne wyspy. Jest na nich ważna baza USA

Archipelag Czagos, składający się z ponad 60 strategicznie umiejscowionych wysp, do 1965 roku był administracyjnie powiązany z Mauritiusem. W okresie przygotowań do przyznania niepodległości Mauritiusowi, Wielka Brytania postanowiła jednak wydzielić te wyspy, tworząc Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego. Co więcej, z powodu negocjowanej wówczas umowy ze Stanami Zjednoczonymi o utworzeniu bazy wojskowej na Diego Garcia, jedynej zamieszkanej wyspie w archipelagu, wysiedliła z niej całą ludność.

Spór pomiędzy Mauritiusem a koroną brytyjską trwał od dziesięcioleci. Brytyjczycy uważali, że kupili Czagos za trzy mln funtów od Mauritiusu w 1965 roku, gdy ten był jeszcze ich kolonią. Maurytyjczycy argumentowali, że zostali zmuszeni do oddania archipelagu w zamian za niepodległość, którą uzyskali trzy lata później.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo.

W lutym 2019 roku Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (MTK) w Hadze wydał niewiążącą opinię doradczą, że dekolonizacja Mauritiusu nie jest skończona, dopóki Wielka Brytania zajmuje Czagos. Trzy miesiące później Zgromadzenie Ogólne ONZ przytłaczającą większością głosów - 116 do sześciu - wyznaczyło Londynowi pół roku na oddanie wysp.

Ostatecznie Londyn ugiął się, rozpoczął negocjacje i podjął decyzję o zwrocie wysp Mauritiusowi.

"To przełomowy moment w naszych stosunkach i demonstracja naszego trwałego zaangażowania w pokojowe rozwiązywanie sporów i praworządność" - napisali w opublikowanym w czwartek wspólnym oświadczeniu premierzy Wielkiej Brytanii - Keir Starmer i Mauritiusu - Pravind Jugnauth.

Dodali, że zobowiązują się do "zapewnienia długoterminowego, bezpiecznego i skutecznego funkcjonowania istniejącej bazy na Diego Garcia, która odgrywa istotną rolę w bezpieczeństwie regionalnym i globalnym", a porozumienie ma "naprawić krzywdy z przeszłości i zademonstrować zaangażowanie obu stron we wspieranie dobrobytu Czagosyjczyków".

W opublikowanym komunikacie brytyjskiego rządu podkreślono, że dzięki porozumieniu po raz pierwszy od ponad 50 lat status bazy będzie prawnie zabezpieczony i niekwestionowany, a bez tego porozumienia długoterminowa i bezpieczna eksploatacja bazy byłaby zagrożona

- Ten rząd odziedziczył sytuację, w której długoterminowe, bezpieczne funkcjonowanie bazy wojskowej Diego Garcia było zagrożone ze względu na kwestionowaną suwerenność i trwające roszczenia prawne. Dzisiejsze porozumienie zabezpiecza tę ważną bazę wojskową na przyszłość. Wzmocni ono naszą rolę w ochronie globalnego bezpieczeństwa, zamknie możliwość użycia Oceanu Indyjskiego jako niebezpiecznego nielegalnego szlaku migracyjnego do Wielkiej Brytanii, a także zagwarantuje nasze długoterminowe relacje z Mauritiusem, bliskim partnerem ze Wspólnoty Narodów - oświadczył minister spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii David Lammy.

Mówiąc o nielegalnych szlakach migracyjnych, odniósł się on do sytuacji z 2021 roku, gdy ok. 90 Tamilów ze Sri Lanki ubiegających się o azyl przybyło na Diego Garcia, ale rząd Wielkiej Brytanii argumentował, że konwencja dotycząca uchodźców nie ma tam zastosowania, więc pozostają oni w prawnym zawieszeniu.

Zadowolenie z porozumienia wyraził już prezydent USA Joe Biden, który oświadczył: "Jest to wyraźny dowód na to, że dzięki dyplomacji i partnerstwu kraje mogą przezwyciężyć długotrwałe historyczne wyzwania, aby osiągnąć pokojowe i wzajemnie korzystne wyniki".

Z racji położenia geograficznego i prawnej zależności od Wielkiej Brytanii, Diego Garcia była do tej pory jedną z najważniejszych baz wojsk amerykańskich na świecie. Wykorzystywano ją w czasie dwóch wojen z Irakiem (I i II wojna w Zatoce Perskiej) oraz w czasie amerykańskiej interwencji w Afganistanie w 2001.

Na wyspie znajduje się pas startowy przystosowany do przyjmowania najnowocześniejszych bombowców, port morski oraz baza paliw. Stacjonuje na niej ok. 2 tys. amerykańskich żołnierzy, personel pomocniczy oraz brytyjski kontyngent.