Kto ma monopol na stres?

Za to stres ma monopol na wiele chorób. Jak donosi Światowa Organizacja Zdrowia coraz częściej chorujemy właśnie z powodu pracy. Stres, który powstaje w związku z wykonywaniem pracy zawodowej, to jeden z najważniejszych problemów zdrowotnych pracowników w państwach Unii Europejskiej.

Dotyczy około trzydziestu procent wszystkich zatrudnionych. Branża IT, górnictwo, policja, dziennikarstwo - to według rozmaitych badań przeprowadzonych w ciągu ostatnich lat w Polsce oraz Europie, jedne z profesji, które wiążą się z wysokim poziomem stresu. Jednak, jeśli brać pod uwagę różnego rodzaju rankingi, to okazałoby się, że właściwie w przypadku większości zawodów mamy do czynienia z wysokim czynnikiem stresogenności. - Dlatego do "rankingów stresogenności" należy podchodzić z pewną ostrożnością - radzi dr Remigiusz Koc, psycholog społeczny z Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy. - Lepiej skoncentrować się na istotnych wyznacznikach stresu obecnych w poszczególnych zawodach.

Dr Koc podaje przykłady - jako stresujące uznaje się zwykle zawody związane z dużą nieprzewidywalnością, kiedy pracownik tak naprawdę nie wie, co czeka go w pracy. Innym wyznacznikiem wpływającym na poziom stresu w pracy jest poczucie odpowiedzialności - wysokie chociażby wówczas, gdy obraca się dużymi kwotami pieniędzy (np. maklerzy) lub odpowiada się za czyjeś zdrowie i życie. To, w jakim stopniu praca zawodowa jest dla nas stresująca wynika także możliwości kontroli wykonywanych zadań, wpływu na podejmowane decyzje.

Podobnie uważa Mateusz Borowiec, psycholog kliniczny, psychoterapeuta, trener prowadzący szkolenia z redukcji stresu.
- Nie da się ustalić, który zawód powoduje największy stres, bo nie tyle o zawód tu chodzi, co o człowieka – tłumaczy Borowiec. – Wykonując tę samą pracę, jedna osoba może czuć się komfortowo, dla innej może powodować ona ogromny stres.

Niemniej są zawody, które można uznać za stresogenne biorąc pod uwagę obiektywne parametry – np. praca w hałasie, smrodzie, w zbyt wysokich lub zbyt niskich temperaturach – np. stewardessa czy hutnik, a z tych mniej stresujących – np. ekspedientka w supermarkecie, choć tu już możemy mówić o czynnikach psychologicznych – i wówczas zawód ten w rankingach stresogenności pnie się w górę.. Stres jest tym większy, im praca związana jest z większą odpowiedzialnością. Choć nie do końca.

- Przy dużej odpowiedzialności, jeśli możliwość wpływu jest niewielka – stres będzie znaczny, ale jeśli dużej odpowiedzialności towarzyszy równie duża możliwość wpływu, poziom stresu nie będzie tak wysoki – tłumaczy Borowiec.

Na problem można np. patrzeć z perspektywy poziomu wypalenia zawodowego, które jest pośrednim wyznacznikiem stresogenności pracy zawodowej. Wielu specjalistów zwraca uwagę, że syndrom wypalenia zawodowego zwykle dotyka osób wykonujących profesje związane z pomaganiem innym - psycholog, psychiatra, pracownik socjalny, ale i lekarz.

To, czy praca będzie wywoływać w nas napięcie i szargać nasze nerwy czy też nie, w znacznej mierze zależy nie tyle od rodzaju wykonywanej pracy, a raczej od dopasowania cech osobowościowych, temperamentalnych i charakteru do wykonywanego zawodu. Są ludzie, którzy bardziej niż inni odczuwają stres związany z pracą zawodową. Najczęściej dotyka on osób, które silnie angażują się w wykonywany zawód i traktują go bardzo poważnie, mają potrzebę rywalizacji albo gorzej radzą sobie w trudnych sytuacjach. Nie bez znaczenia jest także wiek czy warunki socjalno-bytowe i np. obawiają się o utratę pracy.

- Dużo zależy od naszych przekonań na temat wykonywanej pracy zawodowej i sytuacji, które nas w niej spotykają. Jeśli ktoś potrafi interpretować niepowodzenia w pracy jako przejściowe potknięcia i szansę rozwoju, wówczas poziom odczuwanego przez niego stresu będzie znacznie niższy - tłumaczy dr Koc. - Jeżeli jednak przyjmuje postawę fatalizmu, bezradności, prowadzi to m.in. do utraty kontroli i zwiększa poziom stresu. W konsekwencji może sprzyjać zmianie wykonywanej profesji lub miejsca pracy.

Tak zrobiła Justyna z Londynu, która pracowała w jednym ze sklepów znanej sieci odzieżowej w tamtejszym centrum handlowym. W pewnym momencie zaczęła się mocno denerwować i to jeszcze zanim pojawiła się w firmie.

- Kiedy rozpoczynały się posezonowe wyprzedaże, na sklep nacierały tłumy klientek, które przepychały mnie z miejsca na miejsce, żeby dostać się do bluzki czy spodni - wspomina. - Doszło już do tego, że przed pójściem do pracy zbierało mi się na łzy. Justyna wkrótce zdecydowała się złożyć aplikacje do innych firm i wybrała pracę w kancelarii prawniczej - choć – wbrew pozorom - gorzej opłacaną, to na pewno spokojniejszą.

Pomijając cechy osobowościowe, na szczególny stres narażeni są dużych m.in. szefowie dużych, renomowanych restauracji czy budowlańcy - konstruktorzy, którzy pracują pod presją, by ukończyć budynek na czas. Zawody przez nich wykonywane są o wiele bardziej stresujące, ponieważ ich praca jest widoczna publiczna. Pod presją pracują też m.in. dziennikarze.
- Zdarzało mi się budzić w środku nocy z myślą, czy nie popełniłam poważnego błędu w artykule, który następnego dnia miał ukazać się w gazecie - wspomina Anna, dziennikarka. - Potem nie spałam już do rana, czekając aż otworzą kisoki i rozdzwonią się telefony do redakcji. Adekwatnie - najmniej na stres narażone będą osoby, które wykonują pracę bez rygorystycznych deadline’ów czy kontaktu z opinią publiczną.
Jednym z ważniejszych czynników przyczyniających się do powstawania stresu jest poczucie braku kontroli i presja psychiczna. Do tego dochodzi monotonia wykonywanych zajęć - np. operatorzy urządzeń, presja czasu w postaci pilnych terminów, tempo pracy, stosowanie przemocy, różne formy nękania i molestowania czy szkodliwe, ekstremalne warunki pracy, jak np. nasilony hałas. Na poziomie fizjologii przyczynia się do zwiększenia wydzielania adrenaliny i kortyzonu, czyli hormonów, które przyspieszają akcję serca, powodują wzrost ciśnienia we krwi i przyspieszają procesy metaboliczne.

Skutki mogą być różne - według wytycznych UE w sprawie stresu związanego z pracą zawodową - choroby serca, udary, nowotwory (jako taki stres nie jest przyczyną chorób nowotworowych, ale często prowadzi do zachowań, które pośrednio mogą zwiększać ryzyko zachorowania na raka - palenie tytoniu, objadanie się tłustymi potrawami), schorzenia układu kostno-mięśniowego (wzmożone napięcia mięśni mogą prowadzić do przewlekłych stanów bólowych), zaburzenia żołądkowo-jelitowe – często prowadzi do zespołu nadwrażliwości jelita grubego, niepokój, depresja, wypadki, a w skrajnych przypadkach samobójstwa. Co ciekawe, z badań wynika, że stres, który najczęściej pociąga za sobą negatywne skutki w postaci np. depresji, częściej dotyka kobiet niż mężczyzn. Pewien poziom stresu może mieć pozytywny wpływ. Działa np. mobilizująco.

- Podobnie jak ból niesie informację, że coś niekorzystnego się dzieje w życiu, otoczeniu – wyjaśnia Borowiec. – Jeśli ktoś jest bardzo zestresowany – to sygnał do zmian.