Korea Północna zamknęła obóz pracy. Oznaka odwilży czy gra pozorów?

O tajnej sieci obozów pracy dla więźniów politycznych nie wiadomo zbyt wiele. Chociaż Phenian wypiera się ich istnienia, to dziesiątki relacji byłych więźniów, wyznania strażników, raporty organizacji broniących praw człowieka i zdjęcia satelitarne uchylają rąbka tajemnicy tragedii setek tysięcy więzionych Koreańczyków.

Fasadowe zmiany

Nie należy się więc dziwić, że niedawne informacje o zamknięciu jednego z gułagów, Obozu 22, zostały przez niektórych przyjęte jako oznaka łagodzenia kursu przez Kim Dzong Una, młodego lidera totalitarnego państwa. Byli też tacy, jak były radziecki dyplomata Aleksander Mansurow, którzy mówili nawet o oznakach "odwilży".

Temat odwilży w Korei Północnej pojawił się krótko po śmierci Kim Dzong Ila. Kim Dzong Un, który przejął władzę po ojcu, lubi eksponować swoje łagodne oblicze - jeździ rollercoasterem, odwiedza dzieci w przedszkolach i pozuje do zdjęć z szerokim uśmiechem. Jego żona Ri Sol Dżu bardziej przypomina zachodnią pierwszą damę, a nie koreańską dziewczynę z ludu, odzianą w zgrzebny kombinezon w stylu chińskich rewolucjonistek. Młody dyktator pozwolił Koreankom na noszenie butów na szpilkach, kolczyków i spodni, łagodniejszym okiem patrzył na potrawy kojarzone ze "zgniłym" Zachodem - hamburgery i pizzę.

Kolejne miesiące pokazały, że wizerunkowe zmiany były tylko fasadą. Kim Dzong Un nie zrezygnował z "gierek" typowych dla ojca: zapowiada przeprowadzenie kolejnej jądrowej próby, podtrzymuje antyzachodnią retorykę i zapewnia o gotowości do wojny ze Stanami Zjednoczonymi. Temat rzekomej odwilży trafił więc do "zamrażarki". Podobny los czeka rzekomą obozową odwilż związaną zamknięciem jednego w więzień.

Zamknięcie, czyli przeprowadzka?

Obóz 22 przestał istnieć, tysiące osadzonych w nim więźniów było stopniowo wywożonych w głąb kraju. Nikt nie wiedział, co się z nimi stało. Spekulowano również na temat powodów zamknięcia placówki. Najbardziej prawdopodobnym motywem było niemal bezpośrednie sąsiedztwo z chińską granicą, a także rzekoma ucieczka strażnika więziennego, o której we wrześniu informował serwis Daily NK.

Według danych tego samego serwisu, cały teren zlikwidowanego obozu przeszedł w ręce cywili, a ziemię przekształcono w pola. - Nie została ani jedna osoba, a nowoprzybyli rolnicy są zajęci przygotowywaniem gruntu pod przyszłoroczne uprawy - powiedział Daily NK anonimowy informator w niedzielę.

Na prawdopodobny trop więźniów przeniesionych z Obozu 22 mógł wpaść Curtis Melvin, prowadzący bloga North Korea Economy Watch. Autor od wielu lat analizuje satelitarne fotografie najbardziej zamkniętego państwa świata i tym razem, przyglądając się mapie Google wysnuł wniosek, że chociaż Obóz 22 został zlikwidowany, to właśnie trwa rozbudowa więziennej infrastruktury wokół Obozu 14.

Ośrodek opatrzony numerem 14 jest w stosunku do innych obozów relatywnie dobrze zbadany i przy okazji owiany szczególnie złą sławą. Wszystko za sprawą Shin Dong-hyuka, uciekiniera, który urodził się i wychował w tym gułagu. Jego dramatyczne losy stały się kanwą książki Blaine'a Hardena, podstawą artykułów w "The Washington Post" oraz filmu dokumentalnego.

Realia zamkniętego Obozu 22

Zlikwidowany Obóz 22 był położony na północnym krańcu państwa, tuż przy granicy z Chinami. Uciekinier An Myung Chol, który pracował w tej placówce jako strażnik, szacował, że pod okiem około 1,5 tysiąca agentów i strażników przetrzymywanych było 50 tysięcy więźniów. W założeniu osada skazańców miała być niemal samowystarczalna. Na wygrodzonym terenie wielkości sporego miasta (50x40 km) istniały fabryki i pola uprawne. W ciągu roku więźniowie polityczni mieli siedem dni wolnych od pracy z okazji różnych świąt.

W raporcie przygotowanym przez pozarządowy Amerykański Komitet ds. Praw Człowieka w Korei Północnej były strażnik przyznał, że co roku w Obozie 22 z głodu ginęło około dwóch tysiący osób, głównie dzieci. Jedyne mięso w jadłospisie więźniów to złapane żaby, szczury i węże. Na tych, którzy mieli czelność podjadać podczas zbiorów obozowych upraw, czekał pluton egzekucyjny. Karę śmierci wymierzano publiczne ku przestrodze reszty osadzonych. W obozie były także specjalne izolatki, w których więźniowie często ginęli z powodu tortur i brutalnego traktowania. "Z powodu pobić przez strażników umierało tyle osób, że strażnicy dostali pouczenie, by stosować mniej przemocy" - wspominał w raporcie An Myung Chol. Mimo tego, liczba więźniów nie malała, wciąż dowożono nowych.

Koreański gułag - jak to działa?

W totalitarnym państwie, takim jak Korea Północna, nie potrzeba wiele, by trafić do obozu pracy. Wystarczą błahe powody. Błahe jedynie z pozoru. Znieważenie władz państwowych, obrażenie liderów, kradzież żywności, planowanie ucieczki za granicę. Znane są historie osób, które trafiały do obozu pracy za stłuczenie wazy z podobizną Kim Dzong Ila czy spalenie gazet z wizerunkiem wodza. Jeszcze łatwiej zostać więźniem politycznym, gdy pochodzi się z tzw. "nieprzyjaznej" kasty.

Pod koniec lat 50. ubiegłego wieku Korea Północna wprowadziła system songbun. Mrzonki o socjalistycznej równości zostały oficjalnie zastąpione przez podział na trzy klasy: "wierną", "chwiejną" i "nieprzyjazną". W 1958 roku Kim Ir Sen wyraził ich skład proporcjami rzędu 25, 55 i 20 proc. Dodatkowo w trójklasowym systemie istnieje też podział na kolejne 51 podkategorii, do których przypisany jest każdy obywatel Korei Północnej.

Kluczem do zrozumienia "logiki" obozów dla więźniów politycznych jest dziedziczność statusu społecznego w ramach systemu songbun. Za jej sprawą więzienia zasilają całe rodziny bądź potomkowie osób oskarżonych o zdradę. Dochodzi nawet do sytuacji, w których wnukowie trafiają do obozów za winy swoich dziadków, choć nigdy ich nie widzieli, a dalecy krewni bywają więzieni z powodu ledwo znanych kuzynów.

Nie jest jednak tak, że wolność tracą wyłącznie osoby z rodzin o "niebezpiecznym" dla komunistów rodowodzie. Wraz z partyjnymi czystkami oraz zmianami w kierownictwie armii do niewoli trafiają także "reakcjoniści" z "dobrych" rodzin. Dawni dygnitarze stają się tym samym wyrzutkami, dla których nie ma miejsca w łonie komunistycznej rodziny.

70 lat niewoli

System songbun pozwolił na rozkręcenie przemysłu politycznego więziennictwa i rozbudowę sieci placówek założonych jeszcze w latach 40. XX wieku. Po II wojnie światowej do tego typu miejsc trafiał "element" potencjalnie zagrażający komunistycznej władzy - "kułacy", duchowni, japońscy kolaboranci oraz rodziny osób, które zbiegły na Południe. Z kolei w czasie wojny koreańskiej byli to głównie podejrzani o współpracę ze Stanami Zjednoczonymi i Koreą Południową oraz obywatele tych państw.

Współcześnie kastowa przynależność i podporządkowanie społeczeństwa polityce jednej partii komunistycznej pozwala na więzienie dowolnie wybranych ludzi oraz ich rodzin. Badacze oceniają, że na terenie Korei Północnej wciąż funkcjonuje pięć wielkich gułagów. Zamknięcie numeru 22 i rzekoma rozbudowa numeru 14 najprawdopodobniej utrzymają status quo w tej materii.

Dziś, według szacunków amerykańskiego rządu, w obozach pracy więzionych jest około 150-200 tysięcy ludzi. Oznaczałby to, że nawet jeden procent wszystkich obywateli Północy jest pozbawionych wolności z powodów politycznych. Zamknięcie jednego z gułagów raczej nie zmniejszy tych proporcji.

Adam Parfieniuk, Wirtualna Polska