Jedyna metropolia w Polsce ma już prawie 6 lat!

Metropolie kojarzą się wszystkim z wielomilionowymi miastami pełnymi drapaczy chmur i korków. Tak widzimy Nowy Jork, Tokio czy Szanghaj. Są to metropolie typu monocentrycznego, w których jedno z miast odgrywa kluczową rolę, a reszta krąży wokół niego niczym satelity. 

Istnieje jednak zupełnie inny typ metropolii – metropolia policentryczna, nazywana też konurbacją, w której nie ma wyraźnie dominującego ośrodka. I taka właśnie metropolia w 2018 roku powstała w Polsce, a dokładniej – w Województwie Śląskim.

Pierwsza metropolia w Polsce

Konurbacja to zespół jednostek miejskich, które powiązane są ze sobą komunikacyjnie i gospodarczo, a często też historycznie. Nie inaczej jest w przypadku Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii, którą tworzy aż 41 miast i gmin o wspólnej historii i infrastrukturze. Na siedzibę władz wybrano Katowice. 

To pierwsza metropolia w Polsce, a proces jej powstawania to ponad 20 lat starań i wysiłków, które rozpoczęły się jeszcze w latach 90. XX wieku. Prace nabrały rozpędu w 2006 roku, kiedy 14 największych miast konurbacji śląskiej zawiązało Górnośląski Związek Metropolitalny. Przełom nastąpił jednak 10 stycznia 2017 roku, kiedy ustawa o związku metropolitalnym trafiła do Sejmu, a 4 kwietnia 2017 roku została podpisana przez Prezydenta RP. 

W konsekwencji już 1 stycznia 2018 roku Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia mogła rozpocząć realizowanie swoich zadań ustawowych, do których należy m. in.: kształtowanie ładu przestrzennego, wspieranie rozwoju społecznego i gospodarczego czy planowanie, integracja, koordynacja i rozwój publicznego transportu zbiorowego oraz mobilności miejskiej.

Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia obejmuje bardzo dużą część całego województwa (aż 2,5 tys. z 12 333 km²!) i koordynuje działania międzygminne w zakresie rozwoju i zarządzania obszarem metropolitalnym. Celem powołania metropolii była poprawa współpracy pomiędzy miastami i okolicznymi gminami na polu infrastruktury, transportu, ochrony środowiska czy rozwój gospodarczego. 

Pierwsza polska metropolia działa jako organizacja samorządowa, która ma za zadanie wspierać integrację społeczno-gospodarczą i kulturalną całego regionu. 

Nieformalnie GZM istnieje już jednak od dekad. Każdy mieszkaniec tego silnie zurbanizowanego obszaru, niezależnie od nazwy widniejącej na tabliczce przy wjeździe do jego miejscowości, od dawna żył ze świadomością, że funkcjonuje w jednym, wielkim i szybko rozwijającym się organizmie miejskim. 

Powołanie do życia Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii było zatem próbą – jak na razie udaną – sformalizowania i ukierunkowania naturalnie zachodzących procesów urbanizacyjnych i unifikacyjnych wśród miast i miasteczek województwa Śląskiego. 

Metrolinie, Metrorower, Transport GZM – szybki rozwój komunikacji zbiorowej

Już w pierwszym roku działalności władze Metropolii utworzyły regularne linie autobusowe łączące miejscowości na terenie Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii z bardzo ważnym portem lotniczym w Pyrzowicach. 

W 2021 r. powstało 6 pierwszych autobusowych linii metropolitalnych o zwiększonej częstotliwości kursów i niemal całodobowej obsłudze pasażerów, a tych jest naprawdę sporo – metropolitalny zbiorkom jest największym systemem komunikacji publicznej w Polsce (167 milionów obsłużonych pasażerów i ponad 100 milionów km zrealizowanych tras w samym 2021 roku).  

Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia uruchomiła też aplikację online dla pasażerów – Transport GZM – za pośrednictwem której mieszkańcy GZM mogą kupić bilet jednorazowy lub okresowy na dowolny środek transportu publicznego funkcjonującego pod egidą metropolii (tramwaj, autobus, kolej, trolejbus). Aplikacja dostępna jest w Sklepie Play i na Apple Store, a korzystanie z niej wymaga posiadania jedynie telefonu. 

Metropolia dba także o rozbudowę transportu szynowego. Trwają prace nad powstaniem Kolei Metropolitalnej, która ma zostać kręgosłupem całego systemu transportowego GZM. Realizacja projektu przewidziana jest na lata 2019–2039, a jego łączny koszt wynieść może nawet 16 miliardów złotych!

Warto też odnotować, że dla dzieci do 16. roku życia i seniorów komunikacja publiczna jest całkowicie darmowa na terenie całej metropolii. Rzadko które miasto może pochwalić się takimi rozwiązaniami.

Włodarze GZM nie poprzestają jednak na tym i już planują rozwój transportu przyszłości oraz aktywizację ruchową mieszkańców. W planach jest stworzenie Metroroweru, czyli jednej z największych w Europie sieci rowerów miejskich. Docelowo do dyspozycji mieszkańców oddane będzie aż 7000 rowerów i 924 stacje – oczywiście w ramach aplikacji Transport GZM. 

Ład przestrzenny, biznes i ekologia 

Ważnym obszarem działalności GZM jest także kształtowanie ładu przestrzennego. Co kryje się za tą nieco enigmatyczną nazwą? W ramach procesu kształtowania ładu przestrzennego tworzone są plany, regulacje i wytyczne dotyczące zagospodarowania przestrzennego, lokalizacji infrastruktury, funkcji poszczególnych obszarów (wydzielanie stref mieszkaniowych, przemysłowych i handlowych) oraz ochrony środowiska naturalnego. 

Planowanie przestrzenne ma zatem na celu uniknięcie chaosu urbanistycznego, ograniczenie negatywnego wpływu na środowisko, poprawę dostępu do usług i infrastruktury oraz stworzenie atrakcyjnego i funkcjonalnego otoczenia dla mieszkańców. 

W 2021 roku Katowice zajęły 2. miejsce w rankingu Europolis Fundacji Schumana w kategorii najbardziej zielone miasta w Polsce. Siedziba władz Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii ustąpiła miejsca – i to zaledwie o 1 punkt! – tylko Lublinowi. 

Ranking opracowano, analizując dokładnie pięć kluczowych dla mieszkańców obszarów rozwoju miast: indywidualnego transportu elektrycznego, transportu publicznego, działań na rzecz jakości powietrza, społeczności lokalnej oraz zdrowia publicznego.

Działalność Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii wykreowała też przyjazną atmosferę dla lokalnego biznesu oraz inwestycji. Liczby nie kłamią – na co dzień w śląskiej konurbacji działa aż 270 tys. przedsiębiorstw. Przekłada się to oczywiście bardzo wymiernie na dynamicznie rosnący rynek pracy oraz rozkwit najbardziej prestiżowych i wysokomarżowych branż usługowych, jak IT czy automotive.

Metropolitalny Fundusz Wspierania Nauki

Kolejnym istotnym aspektem działania GZM jest wspieranie nauki. I to nie tylko miłym słowem, lecz twardą walutą. W tym celu powołano do życia Metropolitalny Fundusz Wspierania Nauki, którego statutowe zadania to wspieranie badań i nowatorskich metod kształcenia, promowanie lokalnych konkursów i wydarzeń naukowych oraz rekrutacja światowej klasy naukowców do pracy w tutejszych ośrodkach naukowo-badawczych. 

W 2022 r. Uniwersytet Śląski został sklasyfikowany na 3. pozycji w Polsce w prestiżowym rankingu Times Higher Education World University Rankings by Subject, w którym efektywność instytucji naukowych oceniana jest w czterech obszarach: nauczanie, badania, transfer wiedzy oraz perspektywy międzynarodowe. 

W świetle wszystkich powyższych faktów teza, że konurbacja śląsko-zagłębiowska przez blisko 6 lat swojej działalności osiągnęła naprawdę wiele, wysuwa się sama i sama się broni. GZM to gwarancja rozkwitu Województwa Śląskiego i, pośrednio, całego kraju. 

Powstała w 2018 roku Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia to nie tylko szumna nazwa – to przede wszystkim stale rozwijające się ośrodki naukowe, świetnie zorganizowany transport zbiorowy, zrównoważony rozwój i interesująca przestrzeń biznesowo-inwestycyjna.