Jadwiga Staniszkis: różnica pokoleniowa

Ten sam chłopiec w czasie roku szkolnego chodzi do kółka modelarskiego i potrafi zbudować z elementów skomplikowaną, finalną konstrukcję. Ale wtedy to on (i tylko on) odpowiada za całość. I to on musi mieć plan całości. A, jak widać, ucieczka od odpowiedzialności, luksus (w dorosłym życiu - udręka) wykonywania poleceń których sensu nie rozumie się samemu była mu jakoś potrzebna. Bo w normalnym życiu już uczestniczy w dziecinnym wyścigu szczurów, żeby w przyszłości "zostać kimś". I na pewno zostanie!

W tym przykładzie jest coś, co mówi nam o kondycji dzisiejszej młodzieży.

Pamiętam siebie jako 12-latkę. Wtedy wygrałam konkurs na dokończenie minipowieści "Jesteśmy z Nowej Huty". Napisałam demaskatorskie wypracowanie a la Poemat dla Dorosłych Ważyka (który wtedy jeszcze nie powstał). Żyłam wtedy w świecie abstrakcji - że człowiek może zmieniać historię. Konkret nie był ważny tylko interpretacja. Współpraca z innymi też była tylko abstrakcją ("interes klasowy"), bo każda konkretna wspólnota była w komunizmie traktowana jako zagrożenie. Pamiętam tamto wewnętrzne napięcie (jak u James Deana w "Buntowniku bez powodu") poszukujące wyrazu. I wiarę, że samo właściwe nazwanie rozwiąże problem.

Właściwie przez całe późniejsze życie zmagałam się głównie z oporem pojęć, znacznie mniejszym niż dzisiejszy opór rzeczywistości. Tylko blokersi i kibole czują jeszcze prawdziwy gniew wobec konkretnych ludzi. Funkcjonują bowiem poza abstrakcjami. Choć powoli wchodzę w ich świat via "patriotyzm". Gniew wobec konkretu jest lokalny. Wobec abstrakcji - uogólniony i trwały.

Bo już dzisiejsi "oburzeni" (dzieci klasy średniej) podejmując próby (rytuały) buntu zdają sobie sprawę z własnej bezradności. Podobnie jak młodych intelektualistów paraliżuje ich wiedza o złożoności, nad którą nikt nie panuje. Także dlatego, że wciąż pozostaje niewyrażona, jak cybernetyczna "czarna skrzynka". Prawdziwe rewolucje wymagają bowiem pojęciowych modeli. Abstrakcji upraszczających rzeczywistość i pozwalających wierzyć w możliwość kontrolowanej zmiany.

Tusk jest politykiem korespondującym z ową bezradnością wobec nienazwanego świata. Bezradnością dominującą w młodym pokoleniu i zadowalającą się byle pozorem dającym nadzieję. A Kaczyński wciąż zwraca się do tych, którzy wierzą w upraszczające ów świat interpretacyjne modele ("układ", ekspansja Niemiec, pakt Tusk-Putin). I wierzą też w możliwość odgórnej zmiany. A liczba takich osób się kurczy wraz z wchodzeniem na scenę pokoleń dorastających w świecie konkretu. A nie, jak pokolenie Kaczyńskiego (i moje) - pojęć, które ów konkret zastępowały.

Bo cezura pokoleniowa między tymi, którzy buntowali się, w imię abstrakcji w komunizmie (pokolenie 68 walczące z "klasą biurokracji", ale też – pokolenie 80, gdy abstrakcja „walki dobre ze złem” stała się masową, uproszczającą wykładnią rzeczywistości) a dzisiejszą młodzieżą jest jak głęboka przepaść. Tym ostatnim, po odrzuceniu (i słusznie) ideologii pozostaje bowiem tylko ów złożony, nierozszyfrowany świat usieciowionej globalizacji i postkomunizmu. Nie będący już ani konkretem w dawnym znaczeniu, ani – ujętą w pojęcia abstrakcją.

W książce "Zawładnąć!" pokazuję, jak kurczy się zakres tego, za co w pełni sami odpowiadamy i co rozumiemy. I jak narasta w związku z tym, sprzyjająca oportunizmowi, bezradność. Jak choćby wobec obecnego kryzysu, który jest już kryzysem złożoności, a nie systemu. I dlatego wymyka się dotychczasowym interpretacjom i technikom kontroli!

Jadwiga Staniszkis specjalnie dla Wirtualnej Polski