J.M. Coetzee - pisarz samotników i outsiderów

Akademia Szwedzka doceniła w powieściach Coetzeego doskonałą kompozycję, dialogi i precyzję w konstrukcji postaci. Doskonały warsztatowo (w kategoriach obowiązujących w zachodnim literaturoznawstwie) pisarz jest jednocześnie bezwzględnym krytykiem zachodniego racjonalizmu i powierzchownej moralności cywilizacji zachodniej. Wychowany w RPA Coetzee, który od dzieciństwa mógł obserwować świat naznaczony apartheidem, czyni bohaterami swoich powieści ludzi samotnych, wyobcowanych, których życie naznaczone jest piętnem poczucia winy.

Coetzee jako pisarz koncentruje się na sytuacjach, w których napięcie pomiędzy dobrem a złem nie znajduje rozwiązania - jak w tragedii greckiej. Tym co determinuje los bohaterów Coetzeego, jest często dziedzictwo apartheidu. W powieściach Coetzeego ofiarami rasizmu i dyskryminacji są zarówno biali, jak i czarni - ten system niszczy zarówno ofiary, jak i katów. Rzeczywistość południowoafrykańska, choć realistycznie przedstawiona, pełni tu jednak jedynie rolę dekoracji, w których rozgrywa się uniwersalny dramat człowieka samotnego, przygniecionego poczuciem winy.

Międzynarodową sławę przyniosła Coetzeemu wydana w 1980 roku powieść "Czekając na barbarzyńców", wydana po polsku w 1982 roku przez PIW. Pisarz debiutował jednak wcześniej - w 1977 roku nietłumaczoną na polski powieścią "Dusklands". Jego drugie dzieło - "W sercu kraju" (1977) - zostało wydane w polsce w 1997 roku przez PIW w jednym tomie z powieścią z 1983 roku - "Życie i czasy Michaela K." i opowiadaniem "Foe" (1986). "Życie i czasy Michaela K." przyniosły Coetzeemu pierwszą nagrodę Bookera.

"Mistrz z Petersburga" to kolejna powieść Coetzeego wydana po polsku przez PIW w 1998 roku. Bohaterem jest Fiodor Dostojewski, który prowadzi prywatne śledztwo w sprawie tajemniczej śmierci swojego pasierba, spiskującego w kręgu anarchistów. Za powieściową fikcją kryje się głęboka wiedza o wielkim pisarzu rosyjskim. Atutem książki jest świetnie oddana atmosfera XIX-wiecznego Petersburga.

Coetzee jest jedynym, jak dotychczas, pisarzem, który dostał dwa razy prestiżową nagrodę Bookera. Drugi raz - za "Hańbę" (1999). Po polsku opublikował ją dwa lata temu Znak, który obecnie przygotowuje dodruk powieści. Akcja rozgrywa się w RPA. Główny bohater - ponad 50-letni profesor Lurie - musi zrezygnować z kariery akademickiej skompromitowany romansem z nastoletnią studentką. Wyjeżdża na zagubioną w południowoafrykańskim buszu farmę swojej samotnej córki. Pewnego dnia spokojne życie, które prowadzą, zostaje zakłócone przez napad - kilku Afrykańczyków brutalnie gwałci jego córkę. Wstyd, przerażenie i bezradność - to uczucia z którymi Lurie musi sobie jakoś radzić.

Jednak najgorsze dopiero przed nim - okazuje się, że dziewczyna nie tylko nie chce usunąć będącej konsekwencją gwałtu ciąży, nie chce ścigać policyjnie swoich prześladowców, więcej - zamierza mieszkać dalej na swojej farmie pod opieką jednego z nich. Skomplikowane dziedzictwo wielu lat przemocy i dyskryminacji zapętla się w skomplikowany węzeł, którego bohaterowie nie są w stanie zrozumieć, a co dopiero uwolnić się od niego.

Coetzee jest też krytykiem literackim w "New York Review of Books". Jego eseje o literaturze były tez publikowane w książkach np. "White Writing" (1998), "Stranger Shores: Essays" (2001), "Doubling the Point: Essays on Censorship" (1996), "What is Realism" (1997).

W 2003 roku w Londynie ukazała się najnowsza książka Coetzeego - "Elizabeth Coestello: Eight Lessons", jak pisze szwedzka akademia - "mieszanka esejów i powieściowej fikcji"