Fundusze Europejskie finansują ekologiczny i zrównoważony transport w miastach Polski Wschodniej

Fundusze Europejskie kojarzą nam się najczęściej z budową nowych dróg. Jednak równie ważnymi inwestycjami, które wpływają na nasz sposób przemieszczania się są te, które mają miejsce w miastach i mniejszych miejscowościach. Dzięki środkom europejskim, między innymi z programów skierowanych do Polski Wschodniej, miasta realizują kompleksowe projekty i wprowadzają nowoczesne, zintegrowane rozwiązania komunikacyjne. Przemieszczanie się komunikacją publiczną ma być wygodne i dostępne. Ma stać się dobrą alternatywą do podróży samochodem. Różne środki transportu powinny być powiązane ze sobą tak, aby umożliwić wygodne przesiadki z transportu miejskiego do podmiejskiego i dalekobieżnego. W wymiarze fizycznym służą temu centra przesiadkowe, pełniące rolę tzw. multimodalnych węzłów komunikacyjnych. Wiążą one ze sobą w wygodny sposób dwa lub więcej rodzajów transportu. Umożliwiają np. przesiadkę z pociągu na autobus. Równie ważne jest potraktowanie mobilności jako zintegrowanej usługi. Przykładem są inicjatywy typu "wspólny bilet", łączące przewoźników samorządowych z miast i gmin oraz tych kolejowych. Wspólne bilety funkcjonują już we wszystkich większych aglomeracjach kraju, np. w Lublinie.

Konieczna staje się też digitalizacja usług okołotransportowych. Inteligentne systemy transportowe (ITS) pozwalają sprawniej zarządzać ruchem w mieście. Dzięki nim zmniejszają się korki, zwiększa się bezpieczeństwo, a podróżni łatwo otrzymują ważne informacje. Na systemy te składają się między innymi urządzenia do sterowania sygnalizacją świetlną, znaki drogowe zmiennej treści, czujniki automatycznie rozpoznające tablice rejestracyjne, systemy kamer monitoringu oraz aplikacje przetwarzające dane np. do wskazywania wolnych miejsc na parkingach. Dobrym przykładem są też aplikacje mobilne do zakupu biletów oraz służące jako asystent, a także planery podróży, dostępne na smartfony czy tablety. Aplikacje i systemy mogą obejmować różne środki transportu. Na przykład w Olsztynie obejmują zarówno autobusy, jak i tramwaje.

Kolejną ważną kwestią jest troska o środowisko. Świadomość ekologiczna społeczeństw jest obecnie znacznie większa, a wyzwania urbanizacji i zanieczyszczeń powietrza oraz adaptacji do zmian klimatu rosną. Dlatego trzeba uwzględniać emisyjność transportu, jego wpływ na jakość powietrza w mieście i zdrowie mieszkańców. Służą temu m.in. strefy czystego transportu. Wszystkie elementy systemu transportowego powinny razem tworzyć rozwiązania wygodne dla mieszkańców. W rezultacie więcej ludzi przesiądzie się na komunikację miejską i mniej indywidualnych samochodów będzie poruszać się po naszych ulicach. A to oznacza ograniczenie zanieczyszczeń i hałasu w miastach.

Konieczność ograniczania emisji zanieczyszczeń dotyczy nie tylko komunikacji miejskiej, ale także samochodów. Do branży motoryzacyjnej coraz śmielej wkraczają nowe, czyste technologie. Po drogach jeździ coraz więcej pojazdów z napędem hybrydowym. Rozpowszechnia się też elektromobilność. Wymusza to powstawanie w miastach sieci stacji do ładowania pojazdów. W przyszłości będzie także potrzeba dostosowania transportu dla pojazdów zasilanych wodorem.

Transport zbiorowy, z roku na rok, też staje się bardziej nowoczesny. Miasta kupują ekologiczne autobusy i trolejbusy. Rozwijają też transport szynowy. Do łask wracają tramwaje. Uwagę zwraca Olsztyn, w którym w 2015 roku uruchomiono całkowicie nowy system tramwajowy, po jego likwidacji 50 lat wcześniej! Ponadto miasta budują kolejne ścieżki rowerowe, wprowadzają systemy wypożyczania roweru miejskiego, parkingi dla rowerów, punkty obsługi i napraw. Zwiększa się troska o bezpieczeństwo pieszych i innych uczestników ruchu, oraz o to, by środki komunikacji były dostępne dla wszystkich – osób z niepełnosprawnościami, osób starszych, z małymi dziećmi czy ograniczoną możliwością poruszania się.

Wstąpienie Polski do Unii Europejskiej w 2004 roku zmieniło wiele w sektorze transportu. Pojawiły się duże fundusze nie tylko na wprowadzanie zmian, ale i na odpowiadanie na nowe wyzwania. W 2019 roku przyjęto "Europejski Zielony Ład", który zakłada, że Europa ma stać się neutralna dla klimatu do 2050 roku. W 2020 roku światło dzienne ujrzała również "Strategia Zrównoważonej i Inteligentnej Mobilności – przestawianie transportu europejskiego na tory przyszłości". Komisja Europejska postawiła całej Wspólnocie ambitny cel w zakresie mobilności. Cały transport do 2050 roku ma emitować o 90% mniej zanieczyszczeń.

Razem z nowymi przepisami pojawiła się możliwość korzystania z kolejnych dofinansowań na projekty transportowe. W ramach perspektywy finansowej Unii Europejskiej 2014-2020 uruchomiono środki z programów Polska Wschodnia, Infrastruktura i Środowisko czy instrumentu "Łącząc Europę". Inicjatywy te wpisują się w Europejską Politykę Spójności. W obszarach funkcjonalnych miast realizuje się Zintegrowane Inwestycje Terytorialne. Źródłem ich finansowania jest przede wszystkim 16 programów regionalnych (RPO), a pośrednio też programy krajowe.

W nowej perspektywie finansowej 2021-2027, Unia Europejska kładzie większy nacisk na kwestie środowiskowe i klimatyczne. Dużą wagę przywiązuje do działań zmniejszających emisyjność i oszczędzających zasoby naturalne. Fundusze Europejskie finansują nie tylko rozwiązania ułatwiające podróżowanie między miejscowościami czy regionami, ale też zrównoważony transport w miastach.

Poznaliśmy już główne wyzwania i rozwiązania, które na nie odpowiadają. Słowami kluczowymi są tutaj "kompleksowość" i "integracja". Fundusze Europejskie mocno akcentują i wspierają sferę zrównoważonego transportu. Jest to w linii z najważniejszymi polskimi strategiami (Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego, Krajowa Polityka Miejska, Polityka ekologiczna państwa 2030) i z potrzebami mieszkańców miast w różnych regionach Polski. Niskoemisyjna komunikacja miejska powinna być rozwijana spójnie w całym kraju. Fundusze Europejskie dla Polski Wschodniej wesprą ten cel w sześciu województwach: warmińsko-mazurskim, podlaskim, lubelskim, świętokrzyskim i podkarpackim oraz w regionalnej części mazowieckiego (bez Warszawy i 9 otaczających ją powiatów). Na inwestycje w obszarze zrównoważonej mobilności miejskiej zarezerwowano w programie aż 420 mln euro.

Celem działań jest ograniczenie korzystania z indywidualnych samochodów osobowych, które zużywają zasoby nieodnawialne (ropę, gaz), emitują zanieczyszczenia, hałasują, tworzą korki i nadmiernie zajmują przestrzeń publiczną (szersze drogi, duże parkingi). Cel ten można osiągnąć, dzięki lepiej zorganizowanemu, wygodniejszemu i zeroemisyjnemu transportowi zbiorowemu. Potrzebę przemieszczania się możemy zaspokajać poprzez sprawne świadczenie usług komunikacyjnych. Dzięki dobrze rozwiniętej sieci komunikacji miejskiej wiele osób może dojeżdżać do pracy czy szkoły bez konieczności kupowania auta. Gdyby nie transport zbiorowy, część osób przez brak możliwości przemieszczania się mogłaby zostać wykluczona z życia zawodowego czy społecznego. Rozwój komunikacji oznacza więc lepszą jakość życia w mieście, dostęp do miejsc pracy, edukacji i usług.

W programie rozstrzygnięto już jeden nabór konkurencyjny w ramach "Zrównoważonej mobilności miejskiej" , który prowadzono do grudnia 2023 r. Był on skierowany do miast średnich, które są ustawowo zobowiązane do organizowania transportu miejskiego. Podpisano właśnie umowy na dofinansowanie pięciu projektów: w Suwałkach, Białej Podlaskiej, Łomży, Mielcu oraz Stalowej Woli. Ośrodki te otrzymają niemal 277 mln złotych. Dzięki dofinansowaniu miasta między innymi: zakupią autobusy elektryczne (łącznie we wszystkich projektach – 38 sztuk), zbudują centra przesiadkowe, ciągi pieszo-rowerowe, przebudują pętle autobusowe. Komfort podróży podniosą nowe i przebudowane przystanki autobusowe. Przesiadki do komunikacji miejskiej umożliwią parkingi typu Park&Ride.

To nie ostatni nabór projektów w tym obszarze. Nowe rozdanie właśnie trwa. Zakończenie naboru wniosków planowane jest na 27 czerwca 2024 roku. Środki europejskie popłyną do miast średnich, które tracą funkcje społeczno-gospodarcze oraz innych miast subregionalnych z podregionów z najwyższą kumulacją gmin zmarginalizowanych (liczących od 50 do 100 tysięcy mieszkańców). Lista miast kwalifikowanych do naboru prowadzonego w sposób konkurencyjny dostępna jest na stronie PARP:

Dofinansowanie będzie mogło być przeznaczone na:

• zakup bezemisyjnego taboru tramwajowego, trolejbusowego lub autobusowego (pojazdy z napędem elektrycznym lub wodorowym),
• budowę, przebudowę i modernizację infrastruktury na potrzeby transportu miejskiego i komplementarnych form mobilności,
• digitalizację systemu mobilności w miastach i ich obszarach funkcjonalnych.

Za projekt kompleksowy uznane będzie przedsięwzięcie obejmujące inwestycję w zadania wskazane w co najmniej dwóch z trzech wyżej wymienionych grup.

Jednocześnie możliwe będzie wsparcie przygotowania oraz aktualizacji Planów Zrównoważonej Mobilności Miejskiej (SUMP) lub innych dokumentów niezbędnych do realizacji projektów.

Szczegółowe informacje o aktualnym naborze "Zrównoważonej mobilności miejskiej" dla miast Polski Wschodniej znajdziemy na stronie: www.parp.gov.pl/component/grants/grants/zrownowazona-mobilnosc-miejska-nabor-konkurencyjny.

Trwa także nabór niekonkurencyjny projektów największych miast Polski Wschodniej. Wnioski można składać do 18 grudnia 2025 roku.

Więcej informacji o Funduszach Europejskich dla Polski Wschodniej znajdziemy na stronie programu: www.fepw.gov.pl.