Bezpieczniej na kolei – co warto wiedzieć?

Znajomość właściwych zachowań podczas podróży kolejami jest bardzo ważna. Każdy z nas powinien wiedzieć, jak zachować się na dworcach, w pociągach czy na przejazdach kolejowych. Warto przypomnieć kilka zasad, które pozwolą zapewnić bezpieczeństwo sobie i innym podróżnym.

Niektóre zasady ratują nam życie. Na przykład na dworcach nie powinniśmy przekraczać linii bezpieczeństwa na peronach, zwłaszcza gdy pociąg wjeżdża na stację. Zachowajmy ostrożność przy wsiadaniu i wysiadaniu z pociągu. Nie blokujmy przejść, ruchomych schodów i wind. Stosujmy się do oznaczeń informacyjnych i komunikatów głosowych, by podróż przebiegała sprawnie.

W pociągach zagrożeniem dla bezpieczeństwa może być bagaż, umieszczony tak, że może spaść albo zablokować miejsce innym pasażerom. W trakcie poruszania się należy ostrożnie przechodzić pomiędzy wagonami i bezwzględnie unikać otwierania drzwi w czasie jazdy. Wyjątkiem jest sytuacja awaryjna – wtedy warto znać procedury alarmowania, ewakuacji i udzielania pierwszej pomocy.

Bezpieczeństwo na przejazdach drogowo-kolejowych jest kluczowe. Najważniejsze jest przestrzeganie przepisów ruchu drogowego. Należy zatrzymać się, jeżeli sygnalizacja świetlna lub dźwiękowa informuje o nadjeżdżającym pociągu i nie omijać zamkniętych zapór kolejowych. Błędem, który może kosztować życie, jest wjeżdżanie na przejazd, jeżeli nie mamy pewności, że możemy go całkowicie opuścić. W przypadku braku sygnalizacji także powinniśmy bacznie obserwować i słuchać, czy nadjeżdża pociąg. Uczmy także dzieci o niebezpieczeństwach związanych z przejazdami kolejowymi i konieczności zachowania ostrożności.

Polska kolej jest zasadniczo bezpieczna, ale wciąż dochodzi do zbyt dużej liczby wypadków. Statystyki na ten temat prowadzi corocznie Urząd Transportu Kolejowego (UTK). Co mówią dane? W 2023 roku doszło do ponad 200 wypadków na tzw. "dzikich przejściach", czyli z udziałem osób przechodzących przez tory w miejscach niedozwolonych. Zginęły w nich 152 osoby. Na przejazdach kolejowo-drogowych doszło do ponad 190 wypadków z 40 ofiarami śmiertelnymi. Takie sytuacje są zagrożeniem nie tylko dla kierowców i pieszych, ale także dla maszynistów, obsługi pociągu i pasażerów. W ostatnich latach ponad 30 maszynistów odniosło obrażenia w wypadkach na przejazdach.

Instytucje odpowiedzialne za sektor kolejowy dbają o bezpieczeństwo podróżnych w różny sposób – od edukacji społeczeństwa już od najmłodszych lat, przez podnoszenie kompetencji pracowników kolei, po doposażenie służb ratowniczych w sprzęt do niesienia pomocy. Zapewniają montaż systemów bezpieczeństwa, lepszą informację dla pasażerów i dostępność, m.in. dla osób z niepełnosprawnościami. O zasadach bezpieczeństwa na kolei od kilku lat przypominają kampanie finansowane ze środków unijnych. Głównym źródłem ich finansowania były kolejne odsłony Programu Infrastruktura i Środowisko, a obecnie są to Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027. Wspomnijmy kilka najciekawszych projektów.

Część zasad bezpieczeństwa poznaliśmy już dzięki Kampanii Kolejowe ABC. Właściwe zachowania mają kluczowe znaczenie. Trzeba ich uczyć dzieci i młodzież, a dorosłym przypominać. Dlatego akcja była skierowana przede wszystkim do najmłodszych, ale ogół społeczeństwa też mógł skorzystać ze zgromadzonej wiedzy – szczególnie rodzice, nauczyciele i wychowawcy. Kampania miała pokazać, że zachowanie na przejazdach kolejowych, w pociągach czy na dworcach wpływa na bezpieczeństwo nasze i innych uczestników ruchu czy pasażerów. Jej celem było nie tylko nauczenie odbiorców właściwych zachowań, ale i odpowiedniego reagowania na napotkane zagrożenia.

Zrealizowano już dwie edycje projektu pn. Kampania Kolejowe ABC. Druga zakończyła się w 2023 roku (strona internetowa: kolejoweabc.pl). Projekt prowadzony przez Urząd Transportu Kolejowego to ogólnopolska kampania informacyjno-edukacyjna. Dzięki kompleksowemu działaniu zorganizowano wiele wydarzeń w szkołach, przedszkolach, ośrodkach kultury, a także w formie gminnych festynów i pikników z elementami edukacyjnymi. Bohaterem Kampanii był nosorożec Rogatek. Trwałym i dostępnym rezultatem są materiały edukacyjne. Wyprodukowano 5 spotów animowanych skierowanych do dzieci oraz 3 spoty wideo dla dorosłych (filmy dostępne są pod adresem: kolejoweabc.pl/ABC2/filmy). W filmach dzieci przypominały starszym o tym, że w pobliżu torów zawsze warto używać wyobraźni. Materiały były pokazywane w telewizji, w serwisie YouTube i na portalach VOD, a w wersji audio – w stacjach radiowych o najwyższej słuchalności. Działania edukacyjne prowadzone były też w dzienniku elektronicznym Librus, tak by bezpośrednio dotrzeć do szkolnej społeczności.

W tym roku Urząd Transportu Kolejowego zamierza uruchomić trzecią edycję Kampanii Kolejowe ABC. Ponownie będą realizowane cykle zajęć edukacyjnych w szkołach i przedszkolach. Założeniem jest nauka poprzez zabawę. Dzieci poznają m.in. zasady korzystania z przejazdów kolejowych, bezpiecznego przekraczania torów oraz znaczenie znaków drogowych stawianych w takich miejscach. Na 2025 rok zaplanowano liczne rodzinne pikniki edukacyjne i konkursy oraz emisję spotów reklamowych dostosowanych do różnych odbiorców. Tym razem kampania współfinansowana przez program Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027, następcę Programu Infrastruktura i Środowisko 2014-2020.

Drugi ważny projekt to Akademia Bezpieczeństwa Kolejowego. Skierowany jest on do pracowników sektora kolejowego oraz inspektorów Urzędu Transportu Kolejowego, którzy zajmują się bezpieczeństwem i badają, czy infrastruktura jest w dobrym stanie. To duże, kompleksowe działanie edukacyjne. Zmierza do wyrównania poziomu wiedzy wśród pracowników kolei. Jego celem jest poprawa bezpieczeństwa na kolei w Polsce.

Jakie kompetencje są ważne dla pracowników sektora kolejowego, aby lepiej dbać o bezpieczeństwo? Z jednej strony ważna jest znajomość przepisów i regulacji, w tym procedur awaryjnych i zasad BHP. Oczywiście istotne są także umiejętności techniczne związane z obsługą pociągów, sygnalizacji, urządzeń zabezpieczających i systemów sterowania ruchem. Wreszcie warto też zadbać o kompetencje interpersonalne, takie jak komunikowanie się i zarządzanie stresem w sytuacjach kryzysowych.

Akademia Bezpieczeństwa Kolejowego, której pierwsza edycja zakończyła się w 2023 roku, pozwoliła odpowiedzieć na te potrzeby poprzez różne formy kształcenia i docierania do odbiorców (strona internetowa z informacjami o projekcie: kolejowyportal.pl/tag/akademia-bezpieczenstwa-kolejowego). Były to zarówno szkolenia stacjonarne, jak i on-line, dostępne na dedykowanej platformie edukacyjnej oraz w aplikacji na urządzenia mobilne. Łącznie odbyło się 81 szkoleń i warsztatów, a skorzystało z nich ponad 8000 osób. Zgromadzenie tak dużej liczby pracowników było świetną okazją do dzielenia się doświadczeniami. Akademia stanowiła przestrzeń, która wspomagała wymianę dobrych praktyk. Tematem szkoleń były też prawa pasażerów kolei, planowane zmiany legislacyjne oraz prawidłowe prowadzenie procesu inwestycyjnego.

Projekt był współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Programu Infrastruktura i Środowisko 2014-2020. Co ważne, nastąpi ciąg dalszy! Nowy projekt, który został już pozytywnie oceniony, to "Akademia Bezpieczeństwa Kolejowego II". Będzie on kontynuacją dobrych, sprawdzonych doświadczeń z poprzedniej edycji. Dodatkowo UTK planuje wprowadzenie elementów innowacyjnych do programu i procesu kształcenia. Umowa o dofinansowanie ma być podpisana jeszcze w tym roku.

Na bezpieczeństwo w ruchu kolejowym mają wpływ także inne elementy. Ważne jest odpowiednie wyposażenie służb ratunkowych, sprawne i nowoczesne systemy bezpieczeństwa, właściwe informowanie pasażerów oraz dostępność kolei dla osób z niepełnosprawnościami. Na takie działania również można otrzymać wsparcie z Funduszy Europejskich. Dzięki programowi Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027 ruszył nabór w temacie "Kolej, kolej miejska i bezpieczeństwo na kolei – Bezpieczeństwo w ruchu kolejowym", związany z ratownictwem technicznym (FENX.05.04). To nabór ciągły, dostępny do końca 2025 roku. Jest ukierunkowany na sprzęt techniczny dedykowany strażakom – o dofinansowanie może ubiegać się Komenda Główna Straży Pożarnej, jako służba publiczna właściwa dla tego typu projektów. Dofinansowanie mogą uzyskać projekty dotyczące doposażenia jednostek służb ratowniczych w pojazdy lub specjalistyczny sprzęt techniczny. Kwota środków unijnych przeznaczona dla tego naboru wynosi 70 mln złotych.

Zasady naboru są dostępne na portalu Funduszy Europejskich: https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/nabory/54-kolej-kolej-miejska-i-bezpieczenstwo-na-kolei-4. Szczegółowych informacji udziela Centrum Unijnych Projektów Transportowych jako Instytucja Pośrednicząca programu Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027. Warto także zaglądać na strony programu Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027: www.feniks.gov.pl, aby dowiedzieć się więcej o bieżących i nadchodzących naborach na dofinansowanie projektów, także dla sektora transportu.