Akcja "N", wojna psychologiczna Armii Krajowej

Słowo użyte w odpowiedni sposób może okazać się skuteczniejszą bronią od miecza. Najlepszym przykładem walki na słowa jest propaganda wojenna. Towarzyszy ona konfliktom zbrojnym od zarania dziejów. Już starożytni Grecy wykorzystywali propagandę słowną w celu zdeprymowania i obniżenia ducha walki swoich przeciwników. Jednak dopiero podczas II wojny światowej nastąpiła powszechna instytucjonalizacja tego typu działalności.

W Komendzie Głównej Związku Walki Zbrojnej, a następnie Armii Krajowej za szeroko rozumiane zagadnienia propagandy odpowiadał Oddział VI, czyli Biuro Informacji i Propagandy (BIP). W grudniu 1940 roku w ramach BIP-u utworzono referat propagandy dywersyjnej w języku niemieckim o kryptonimie "N", której kierownictwo objął ppor. rez. Tadeusz Żenczykowski ps. "Kowalik", "Kania" (po wojnie zastępca dyrektora Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa). W październiku 1941 roku referat został rozwinięty w samodzielny podwydział.

Głównym zadaniem nowej struktury było prowadzenie wojny psychologicznej skierowanej przeciwko ludności niemieckiej w okupowanej Polsce oraz III Rzeszy. Dążono do obniżenia ducha walki narodu niemieckiego, podsycano antagonizmy istniejące między wojskiem a działaczami partyjnymi oraz między generalicją a najwyższymi władzami cywilnymi III Rzeszy. Starano się uzmysłowić jakie zagrożenie niesie nazizm i wywołana przez Hitlera wojna. Głównymi narzędziami stosowanymi w tej walce były ulotki, ogłoszenia i czasopisma, które w myśl zasad czarnej propagandy miały uchodzić za publikacje niemieckich organizacji antyhitlerowskich.

Podwydział "N" skupiał wybitnych fachowców z różnych dziedzin, m.in.: znawców języka niemieckiego (włącznie z gwarami), literatury, historii, geografii oraz życia codziennego. W celu kolportowania prasy i ulotek na terytorium Rzeszy utworzone zostały bazy w Berlinie, Bremie, Brunszwiku, Hamburgu, Hanowerze oraz Kassel. Poza tym materiał docierał do niemal każdego większego miasta w Niemczech. Jednym z kurierów przewożących publikacje był Zdzisław Jeziorański ps. "Jan Nowak" (po wojnie przełożony Żenczykowskiego w Radiu Wolna Europa). W kolportażu prasy na terytorium okupowanej Polski, stosowano przeróżne metody m.in.: podkładanie druków w koszarach, w pociągach, w szpitalach Wehrmachtu, w miejskich toaletach. Zdarzało się, że żołnierze niemieccy znajdowali je nawet we własnych plecakach. Wielką rolę odegrali tutaj harcerze z "Szarych Szeregów" oraz polscy kolejarze.

Tadeusz Żenczykowski, kierujący akcją "N" fot. NAC

Pierwszą publikacją "N" była ulotka wydana 5 lipca 1941 roku, podpisana przez "Soldatenverband Freiheit der Ost-Front", atakująca NSDAP i sugerująca potrzebę szybkiego powrotu żołnierzy z frontu wschodniego do domu. Kolejną było czasopismo "Der Hammer" o charakterze socjaldemokratycznym. Jako trzecia ukazała się fałszywa odezwa zbiegłego na Wyspy Brytyjskie Rudolfa Hessa, która była na tyle skuteczna, że w Rzeszy zaczęły powstawać nawet grupki popierające Hessa. Wydawano także czasopisma rzekomej opozycji wojskowej "Der Soldat" oraz "Der Frontkämpfer", a nawet satyryczne pismo "Der Klabautermann", w którym wyśmiewano partię, SS i biurokrację niemiecką. Ten ostatni tytuł cieszył się tak ogromnym powodzeniem wśród żołnierzy Wehrmachtu, że płacili za niego po kilkadziesiąt marek.

Jednym z dążeń było wytworzenie wśród Niemców przeświadczenia o konfliktach na najwyższych szczeblach władzy. Przykładem było wykorzystanie wizerunku feldmarszałka Waltera von Reichenau jako przywódcy opozycji wśród generalicji niemieckiej, co ogłoszono w jednym z pism. Traf chciał, że niedługo po tym Reichenau zmarł, co wśród zwykłych Niemców pogłębiło przekonanie o jego autentycznej antyhitlerowskiej działalności, a jego śmierć wiązano z zemstą ze strony Hitlera. W podobny sposób starano się także wykreować na przeciwników Führera: feldmarszałków von Bocka, von Mansteina, a nawet samego Göringa.

Inną formą propagandy było rozlepianie na terenach okupowanych podrobionych zarządzeń władz niemieckich. Do najbardziej efektownych należało zarządzenie z lutego 1944 roku podpisane przez SS-Obergruppenführera Wilhelma Koppe - Wyższego Dowódcę SS i Policji w Generalnym Gubernatorstwie (GG), nakazujące ewakuację niemieckiej ludności. Doprowadziło ono do wielkiego chaosu i zamieszania wśród Niemców w GG.

Podobne skutki przynosiło rozsyłanie rzekomych zarządzeń pocztą. Przykładem było zawiadomienie, aby Niemcy z powiatu warszawskiego składali żywność dla rannych żołnierzy Wehrmachtu. Kiedy wezwani przybyli z darami do właściwego urzędu wybuchła awantura zakończona bójkami z pracownikami. Innym przykładem tego typu działalności był okólnik gubernatora dystryktu warszawskiego Ludwiga Fischera do fabryk produkujących na rzecz Wehrmachtu. W zarządzeniu było wskazane, że Führer w uznaniu dla robotników zarządził, aby 1 maja 1942 roku był dniem wolnym od pracy, ale płatnym. Wskutek tego nie pracowało kilkadziesiąt fabryk. Można sobie tylko wyobrazić jak bardzo rozwścieczyło to administrację niemiecką.

Ze wszystkich ulotek i druków "N" dwie zdobyły szczególny rozgłos. Pierwsza z nich pt. "Der grösste Lügner der Welt", ozdobiona podobizną Winstona Churchilla, składała się z cytatów z "Mein Kampf" i publicznych wystąpień Hitlera, dobranych w sposób wykazujący ich głupotę, niezgodność oraz oszukańczy charakter. Druga pt. "Der rote Terror" z karykaturą Józefa Stalina na okładce, zawierała opis zbrodni niemieckich w Polsce. Egzemplarze broszur trafiły nawet na biurko premiera Wielkiej Brytanii.

W ramach Podwydziału "N" prowadzono także działania, które miały na celu zastraszenie ludności niemieckiej. Jednym z przykładów była tzw. Komisja Terroru Moralnego, skierowana przeciwko volks- i reichsdeutschom. Wykorzystywała bogatą kartotekę zawierającą około 30 tys. nazwisk. W kartotece oprócz podstawowych danych, były także informacje na temat życia zawodowego, ewentualnych nadużyć, zatargów, a nawet upodobań seksualnych. Jedną z form działania Komisji była "akcja sądowa" polegająca na wysyłaniu fikcyjnych zawiadomień o wszczęciu śledztw za działalność antypolską. Zważywszy, że w tym samym czasie wykonywano egzekucje na mocy rzeczywistych wyroków Wojskowych lub Cywilnych Sądów Specjalnych, musiało to wywoływać dużą nerwowość i popłoch wśród adresatów.

Kolejnymi metodami nękania ludności niemieckiej były akcje: "Oktober" i "Tse-tse". W ramach operacji "Oktober" latem i wczesną jesienią 1943 roku słowo to, mające symbolizować zbliżającą się datę klęski III Rzeszy, było malowane na murach, drzwiach niemieckich domów, wysyłane pocztą, a nawet przekazywane przez telefon. Akcja "Tse-tse" miała na celu uprzykrzanie życia Niemcom za pomocą drobnych form sabotażu. Powszechnie stosowano gipsowanie dziurek od klucza, rozlewanie cieczy o okropnej woni lub o właściwościach żrących oraz rozbijanie szyb. Ponadto wysyłano listy z pogróżkami, nękano głuchymi telefonami oraz publikowano fałszywe ogłoszenia dotyczące poszczególnych osób.

Jedną z podstawowych zasad "N" było niedopuszczenie do identyfikacji rzeczywistych autorów publikacji. O ile gestapo w wielu przypadkach było świadome ich właściwego pochodzenia, to większość żołnierzy Wehrmachtu oraz cywilów myślało, że ma do czynienie z wydawnictwami rodzimych grup antyhitlerowskich. Dlatego za swoisty hołd złożony pracownikom Podwydziału "N" należy uznać Międzynarodowy Kongres Historii Europejskiego Ruchu Oporu, który odbył się w 1961 roku w Mediolanie. Podczas konferencji niektóre druki wydane przez BIP KG AK zostały zaliczone do przejawów działalności niemieckiego ruchu oporu.

Więcej informacji o metodach wojny psychologicznej AK można znaleźć m.in. w książce pod redakcją Haliny Auderskiej i Zygmunta Ziółka pt. "Akcja "N". Wspomnienia 1941-1944".

Wojciech Königsberg dla Wirtualnej Polski