50. Światowy Dzień Środowiska. Uczcijmy go, podejmując jedno z większych wyzwań naszych czasów

Światowy Dzień Środowiska, obchodzony co roku 5 czerwca, ustanowiony został przez ONZ po to, by przypominać ludziom o pogarszającym się stanie globalnego środowiska. Po raz pierwszy obchodzony w roku 1973 r., i przez ostatnie pół wieku był okazją do poruszenia w przestrzeni publicznej tematów tak różnych jak jakość wody, pustynnienie, ochrona klimatu, tworzenie zielonych miast czy przyjazne dla ludzi i środowiska wzorce rozwoju.

Dlaczego to światowej rangi wydarzenie, poświęcone jest w tym roku rozwiązaniom globalnego kryzysu zanieczyszczania środowiska tworzywami sztucznymi?

Jak na ironię, jest to materiał tak trwały, że nie ulega rozpadowi przez wiele stuleci; wykorzystywany jest do masowej produkcji przedmiotów, które pozostają w użyciu zaledwie przez chwilę, po czym stają się odpadem. Na świecie produkuje się ponad 430 mln ton plastiku rocznie, z czego 2/3 to produkty przeznaczone do jednorazowego użytku. Z tej masy dodatkowych tworzyw sztucznych w gospodarczym obiegu, mniej niż 10% poddawane jest recyklingowi, a ponad 20%, przez złe zarządzanie trafia do środowiska. Szacuje się, że co roku do jezior, rzek i mórz wrzuca się 23 mln ton plastiku.

Odpady z tworzyw sztucznych są już we wszystkich zakamarkach świata, są też we wszystkich organizmach żywych, także w ciałach ludzi. Mikroplastik - drobiny plastiku do 5 mm - przedostają się do żywności, wody i powietrza. Niektóre dodatki chemiczne zawarte w mikroplastikach powodują poważne skutki zdrowotne, jak np. zaburzają gospodarkę hormonalną. Istnieją potwierdzone związki tych dodatków z otyłością, cukrzycą, nieprawidłowym funkcjonowaniem mózgu, chorobą nowotworową. Czas więc podjąć natychmiastowe działania, które przyniosą systemowe zmiany w obszarach produkcji, projektowania, konsumpcji czy unieszkodliwiania tworzyw sztucznych, tym bardziej, że większość z możliwych rozwiązań jest znana i dostępna od ręki.

Kiedy w latach 50. plastik zaczął być produkowany na masową skalę, nie opracowano koncepcji - i wciąż jej nie ma - jak skutecznie unieszkodliwiać tworzywa sztuczne. Nie wzięto również pod uwagę, że plastik będzie mieć wpływ na środowisko naturalne. Kryzys wywołany przez zanieczyszczanie środowiska uświadomił społeczeństwu, że jako ludzie, nie żyją i nie działają w izolacji od planety. Ludzie są częścią wielkiego, żywego systemu, od którego zależą jako istoty biologiczne, i na który mają wpływ jako istoty twórcze. Kryzys zanieczyszczeń nauczył społeczeństwo, że tworzywa sztuczne - chociaż są stworzone przez ludzi, nie należą do świata natury. Teraz, kiedy już znane są mechanizmy i skutki wprowadzania ich do środowiska, należy znaleźć sposoby, żeby zachowując korzyści z tworzyw sztucznych, nie szkodzić planecie i nam samym.

W marcu 2022, podczas 5. sesji Zgromadzenia ONZ ds. Środowiska (United Nations Environment Assembly, UNEA5), państwa członkowskie przyjęły historyczną Rezolucję "End Plastic Pollution: Towards an International Legally Binding Instrument". Dokument ten wzywa rządy państw do wypracowania do roku 2024 nowego prawa międzynarodowego, które zakończy problem zanieczyszczania środowiska przez zamknięcie obiegu dla gospodarki tworzyw sztucznych.

Inger Andersen, dyrektor wykonawcza Programu Narodów Zjednoczonych ds. Środowiska (United Nations Environment Programme, UNEP) wyraziła przekonanie, że porozumienie to będzie najważniejszym międzynarodowym, wielostronnym porozumieniem środowiskowym od czasu Porozumienia Paryskiego z 2015 r. (https://www.unep.org/news-and-stories/story/what-you-need-know-about-plastic-pollution-resolution).

"Jest to perspektywa utwierdzająca nas, że gra jest warta świeczki" - tak Maria Andrzejewska, dyrektor generalna UNEP/GRID-Warszawa podsumowała analizy UNEP mówiące m.in., że już samo przejście na gospodarkę cyrkularną może do 2040 r. zmniejszyć ilość tworzyw sztucznych trafiających do oceanów o ponad 80%, zredukować produkcję pierwotnego plastiku o 55% oraz zmniejszyć emisje gazów cieplarnianych o 25%.

Zanieczyszczanie środowiska tworzywami sztucznymi powoduje szkody o wartości od 300 do 600 mld USD rocznie. Przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym do 2040 r. może przynieść oszczędności przekraczające 4,5 bln USD. Zmniejszyłoby to również emisje gazów cieplarnianych o 25%, stworzyłoby dodatkowe miejsca pracy oraz poprawiło warunki życia milionów pracowników sektora nieformalnego w krajach rozwijających się. Mówiąc krótko, odejście od obecnego niezrównoważonego modelu będzie lepsze dla planety, klimatu, ludzkiego zdrowia i samej gospodarki.

Działania zmierzające do zamknięcia cyklu życia tworzyw sztucznych muszą zostać podjęte przez wszystkich, którzy mamy wpływ na obieg plastiku – rządy, samorządy, przedstawicieli biznesu, a także społeczności, placówki edukacyjne, związki wyznaniowe oraz każdą osobę fizyczną. Z okazji Światowego Dnia Środowiska, UNEP przygotował w tym roku Poradnik #Beat Plastic Pollution", który podpowiada gotowe rozwiązania i sposoby angażowania się wynikające z możliwości działania reprezentantów tych środowisk.

Warto w tym miejscu przypomnieć hierarchię postępowania z odpadami, jaką Unia Europejska ustanowiła w 2019 r. Według niej, wydłużenie życia przedmiotów z plastiku, które zatrzymuje plastik w gospodarczym obiegu, a więc z dala od środowiska, może się odbywać przez naprawianie, renowację i powtórne użycie. Strategia ta jest lepsza niż recykling. Naprawianie i ponownie użycie są najlepszą strategia przeciwdziałania zanieczyszczeniu środowiska tworzywami sztucznymi, stąd też należy pamiętać: jeśli nie możesz użyć jakiejś rzeczy ponownie, odmów jej przyjęcia! ("If you can’t use it - refuse!").

Globalna kampania Światowego Dnia Środowiska ma swoją odsłonę w Polsce. Na nośnikach firm Screen Network i AMS, zostaną wyemitowane animowane spoty z jej polską wersją. Dodatkowo, uruchomiona zostanie komunikacja mówiąca o obecności mikroplastiku w opadach deszczu, która będzie zsynchronizowana ze zmieniającą się w czasie rzeczywistym pogodą.

W weekend poprzedzający święto odbędą się w Warszawie wydarzenia towarzyszące. W sobotę 3 czerwca, UNEP/GRID-Warszawa zaprasza wszystkich do symbolicznej akcji sprzątania w dwóch lokalizacjach nad Wisłą: na plaży "Poniatówka" pod Mostem Poniatowskiego oraz na skwerze przy Muzeum Sztuki Nowoczesnej. Ochotnicy będą od godz. 12:00 zbierać porzucone plastikowe odpady, a cała akcja zorganizowana jest przy wsparciu Miasta st. Warszawa oraz platformy Planet Heroes. Ciekawostka w temacie zanieczyszczenia naszego środowiska plastikiem będzie czekać na przechodniów w jednym z wystawowych kubików na bulwarach wiślanych, z kolei 5 czerwca, w Światowym Dniu Środowiska, odbędzie się w Pałacu Zamoyskich w Warszawie konferencja "Solutions to Plastic Pollution".

"Przed nami jedno z najważniejszych globalnych wydarzeń, które łączy ludzi na całym świecie w holistycznej refleksji nad stanem naszej planety. Temat Światowego Dnia Środowiska każdego roku jest inny, ale cel ten sam - zdać sobie sprawę z błędów, które popełniamy, poczuć powagę sytuacji, zmotywować się do wspólnego działania i zrobić wszystko, aby utrzymać nasze środowisko w jak najlepszej kondycji" - mówi o tym wyjątkowym dniu Maria Andrzejewska.

• Organizator: UNEP/GRID-Warszawa
• Patronat honorowy: Prezydent m. st. Warszawy, przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce, Ministerstwo Klimatu i Środowiska, Ministerstwo Finansów;
• Patroni medialni: AMS S.A., gazeta.pl, Rzeczpospolita, Screen Network, Teraz Środowisko.

Organizacja ustanowiona 17 września 1991 roku na mocy porozumienia zawartego pomiędzy Programem ONZ ds. Środowiska (UN Environment Programme, UNEP) a rządem polskim reprezentowanym przez ministerstwo właściwe ds. ochrony środowiska. Od tego czasu realizuje w Polsce misję Programu Narodów Zjednoczonych ds. Środowiska (UNEP), działając na rzecz zrównoważonego rozwoju.

Funkcjonuje jako jeden z kilku ośrodków globalnej sieci GRID (Global Resource Information Database – światowa baza danych o zasobach Ziemi) utworzonej przez UNEP w celu wzmocnienia efektywnego zarządzania zasobami środowiska. Swoje działania realizuje we współpracy z organizacjami i instytucjami krajowymi oraz zagranicznymi. Jest partnerem jednostek samorządowych, oświatowych oraz firm wdrażających politykę społecznej odpowiedzialności biznesu. UNEP/GRID-Warszawa ma status organizacji pozarządowej i działa w strukturze Narodowej Fundacji Ochrony Środowiska.