50 lat CERN - największego laboratorium jądrowego
Laboratorium Europejskiej Organizacji Badań Jądrowych (CERN) w Genewie, które było miejscem narodzin światowej sieci WWW i odkryć nagrodzonych Noblami obchodzi swoje 50. urodziny. W obchodach uczestniczyli przedstawiciele 20 państw członkowskich, m.in. król Hiszpanii i prezydent Francji.
Kiedy 12 państw założycieli ratyfikowało konwencję powołującą do istnienia CERN 29 września 1954 roku, misją nowej organizacji było stworzenie centrum koordynowania badań podstawowych w fizyce cząstek elementarnych i pomoc w zjednoczeniu europejskich krajów po dwóch wojnach światowych - powiedział dyrektor generalny CERN Robert Aymar.
Król Hiszpanii Juan Carlos zauważył, że CERN, którego jednym z celów było powstrzymanie odpływu specjalistów z powojennej Europy do USA, pomogło odzyskać Europie tę pozycję, jaką miała wcześniej w XX wieku.
Laboratorium leży pod Genewą. Na powierzchni około 600 ha mieści potężne akceleratory - urządzenia do przyspieszania cząstek elementarnych.
Kiedy w 1993 roku kongres USA wstrzymał środki na budowę w Teksasie akceleratora Superconducting Super Collider, który miał być największym ziemskim akceleratorem cząstek, CERN stał się światowym centrum badań nad budową materii i nad początkami Wszechświata.
Wśród osiągnięć, jakimi może poszczycić się genewski ośrodek, jest Nagroda Nobla z 1984 roku dla Carlo Rubbii i Simona van der Meera za odkrycie rok wcześniej bozonów W i Z, Nagroda Nobla z 1992 roku dla Georges'a Charpaka za wynalezienie wielodrutowej komory proporcjonalnej, która zrewolucjonizowała śledzenie cząstek i ma wiele zastosowań medycznych.
Do wynalazków związanych z CERN-em należy też WWW - format stron internetowych. W 1990 roku brytyjski naukowiec Tim Berners-Lee, pracując z Robertem Cailliau w CERN-ie, zaproponował system informacji opartej na "hipertekście", czyli sposób połączenia odpowiednich fragmentów informacji zmagazynowanych w komputerach. Przez kliknięcie na adresy sieciowe ukryte pod podświetlonymi pozycjami na ekranie, można połączyć informacje z wielu komputerów. W ten sposób doszło do stworzenia "światowej pajęczyny", czyli WWW (World Wide Web).
Obecnie trwają prace nad nowym akceleratorem LHC (Wielki Zderzacz Hadronowy), wymagające uwzględnienia technik na najwyższym poziomie i rozwijania najnowszych technologii. LHC, kosztujący 1,8 miliardów dolarów, zostanie uruchomiony w roku 2007. Akcelerator LHC będzie wymagał obsługi olbrzymiej liczby danych. Dlatego też powstaje sieć GRID, która na nowy sposób połączy rozproszone zasoby komputerowe.
"Eksperymenty przeprowadzane w LHC pozwolą doprowadzić do końca podróż, która zaczęła się od opisania przez Newtona siły grawitacji" - czytamy w oświadczeniu CERN-u. Jak dotąd nauka nie jest w stanie powiązać siły grawitacji z pozostałymi oddziaływaniami - elektromagnetycznym, silnym i słabym. Być może odpowiedź na to pytanie przyniosą doświadczenia w LHC.
Państwa należące do CERN to: Austria, Belgia, Bułgaria, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia Niemcy, Norwegia, Polska, Portugalia, Słowacja, Szwecja, Szwajcaria, Wielka Brytania, Włochy i Węgry.
Polska pełnoprawnym członkiem jest od 1991 r. Obecnie na około 2,5 tys. pracowników etatowych CERN zatrudnia 27 Polaków.
Budżet CERN w 2004 r. wynosi około 1,3 mld franków szwajcarskich. Tworzą go składki państw członkowskich, proporcjonalne do ich PKB.
W ubiegły piątek Polacy związani z tym laboratorium świętowali jubileusz podczas trójstronnej telekonferencji CERN-Kraków- Warszawa.