200. rocznica urodzin twórcy alfabetu dla niewidomych

W poniedziałek w Muzeum Tyflologicznym w Warszawie zostanie otwarta rocznicowa wystawa. Pokazane będą m.in. zabytkowe brajlowskie maszyny, drukarki, pomoce naukowe do nauki alfabetu Braille'a, książki dotykowe oraz XIX-wieczne brajlowskie zapisy nutowe.

Louis Braille urodził się 4 stycznia 1809 r. w Coupvray, wiosce położonej niedaleko Paryża. Był najmłodszym z czwórki rodzeństwa, jego ojciec był rymarzem. Jak wspomina Zofia Krzemkowska w referacie wygłoszonym z okazji inauguracji Roku Braille'a w Polsce, był bardzo żywym, inteligentnym dzieckiem; gdy miał trzy lata próbował naśladować ojca w jego warsztacie, przekłuwając skórę na końską uprząż zranił się w oko. Doszło do zakażenia, które późnej przeniosło się także na drugie oko, co w efekcie spowodowało obustronną ślepotę.

Dzięki zainteresowaniu i wsparciu finansowym miejscowego opata oraz kierownika szkoły Louis rozpoczął naukę najpierw w rodzinnej wiosce, a później w wieku 10 lat w Królewskim Instytucie dla Młodych Niewidomych w Paryżu. Z instytutem związany był 33 lata. Początkowo uczył się czytać wypukłe pismo i pisać tzw. linią ciągłą (zwaną też pismem Hauy'a, od nazwiska twórcy paryskiego instytutu Valentina Hauy'a), a także zgłębiał matematykę, geografię, historię, grę na wiolonczeli i organach. Uczniowie instytutu uczyli się także praktycznych czynności: robić na drutach, kręcić powrozy, prząść, tkać, pleść koszyki, czy wyplatać krzesła. Dzięki umiejętnościom zdobytym w instytucie Braille został organistą w kościele Saint-Nicholas-des-champs, uczył też w instytucie.

Jeszcze jako uczeń zainteresował się systemem korespondencji używanym przez francuską armię do przekazywania rozkazów w ciemności, bez używania słów. Postanowił udoskonalić wynalazek kapitana artylerii Charlesa Barbiera de la Serre'a. Był to 12-punktowy szyfr będący kombinacją punktów i kresek. Kluczem do tego szyfru była tabela z trzydziestoma sześcioma znakami. Najwięcej zarzutów, jakie stawiali użytkownicy wynalazkowi Barbiera, dotyczyło układu fonetycznego, który uniemożliwiał notację zgodną z zasadami ortografii.

Braille przekształcił system Barbiera w system składający się ze znaków będących kombinacją sześciu wypukłych punktów ułożonych w dwóch kolumnach po trzy punkty w każdej. Wzajemna kombinacja i rozmieszczenie punktów daje możliwość 64 znaków. Są to: litery, znaki interpunkcyjne, cyfry, znaki matematyczne i nuty. Choć nowy alfabet był gotowy już w 1824 r., gdy Louis miał 15 lat, ten jednak ciągle udoskonalał go. Za datę ostatecznego ukończenia przez niego prac przyjmuje się 1837 r.

W 1827 r. wydano w brajlu pierwszy podręcznik "Gramatykę gramatyk". W 1829 r. wyszedł pierwszy podręcznik, zawierający całokształt pisma Braille'a - "Metoda pisania za pomocą punktów, wyrazów oraz nut do muzyki i śpiewu, ułożona do użytku niewidomych".

W II poł. XIX wieku alfabet Braille'a zaczęto stosować w wielu krajach Europy. Na kongresie w sprawie niewidomych i głuchoniemych w Paryżu w 1887 r. zdecydowanie poparto system Braille'a. Podobną uchwałę podjęto na kongresie w Berlinie w 1889 roku.

Międzynarodową bazę alfabetu stanowi pierwszych 25 znaków oraz znak oznaczający literę "w", a także znaki przestankowe i pomocnicze, które mimo pewnych różnic między odmianami systemu Braille'a w poszczególnych językach mają na ogół międzynarodowy charakter.

Alfabet Braille'a do języka polskiego pierwszy dostosował Alfred Schonfeld. Z jego opracowania skorzystał Zakład Ciemnych we Lwowie. Pracowały nad nim także Matka Elżbieta Róża Czacka, założycielka szkoły dla niewidomych w Laskach koło Warszawy i siostra Teresa Landy. Polska adaptacja systemu została oficjalnie przyjęta dekretem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenie Publicznego w 1934 r.

Louis Braille od 26. roku życia chorował na gruźlicę. Zmarł 6 stycznia 1852 r. Został pochowany na cmentarzu parafialnym w Couvpray. Po stu latach jego ciało ekshumowano i przeniesiono do Panteonu. Władze Coupvray nie zgodziły się jednak na pełną ekshumację; na cmentarzu w rodzinnej wiosce pozostały szczątki rąk Braille'a.