Zmarł wielki humanista prof. Janusz Maciejewski
W środę w warszawskim szpitalu zmarł na zawał serca prof. Janusz Maciejewski - poinformował w czwartek wieczorem dr Wojciech Kaliszewski z Instytutu Badań Literackich PAN, uczeń i współpracownik profesora.
Prof. Janusz Maciejewski był historykiem literatury polskiej, wybitnym znawcą Oświecenia i krytykiem literackim. - To wielki humanista, człowiek rozległej wiedzy i szerokich horyzontów. Był autorem wielu ważnych tekstów poświęconych historii literatury, zwłaszcza Oświecenia; to profesor sformułował pojęcie formacji kultury sarmacko-oświeceniowej. My, jego uczniowie, koledzy i współpracownicy zapamiętamy go także, jako człowieka niezwykłej dobroci i życzliwości wobec ludzi. Zawsze też przejmowały go sprawy Polski i niepodległości kraju. Za swoją postawę i działalność opozycyjną niejednokrotnie płacił wysoka cenę - powiedział dr Wojciech Kaliszewski.
Janusz Maciejewski urodził się 2 czerwca 1930 r. w Łodzi. Na tamtejszym uniwersytecie ukończył Wydział Polonistyki; był uczniem prof. Skwarczyńskiego. Swoją biografię naukową związał jednak z warszawską polonistyką i Instytutem Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. Był członkiem Klubu Krzywego Koła, rozwiązanego przez władze w 1962 r. Znalazł się w gronie tych uczonych, którzy po Marcu 1968 r. zostali odsunięci od zajęć dydaktycznych ze studentami.
Debiutował w 1951 r. jako krytyk literacki w tygodniku "Wieś" i historyk literatury w roczniku "Prace Polonistyczne". Od 1959 r. związany z czasopismem młodych "Współczesność". Współpracował także z "Nową Kulturą", "Twórczością" i innymi czasopismami.
W latach 1966-67 kierował działem krytyki "Miesięcznika Literackiego"; został usunięty z tego stanowiska ze względów politycznych, podpisał, bowiem list w obronie Adama Michnika, po skreśleniu go decyzją ministra z listy studentów UW. Po wydarzeniach marcowych 1968 r. został wyrzucony z uniwersytetu z "wilczym biletem". Potem przez lata był w gronie tych uczonych, którzy zostali odsunięci od zajęć dydaktycznych.
Od 1969 r. zatrudniony w IBL PAN. Był sekretarzem redakcji dwumiesięcznika "Teksty", członkiem Pracowni Oświecenia, a w latach 1981-98 - kierownikiem Pracowni Literatury II połowy XIX wieku.
W latach 1973-76 wchodził w skład redakcji tygodnika "Literatura"; usunięty stamtąd został decyzją władz. Współpracował w tym okresie także blisko m.in. z "Tygodnikiem Kulturalnym", redagując, ze względów politycznych anonimowo, cykle artykułów: "Czytamy wiersze" (1967-70), "Lektury i problemy" (1971-73), "Style, pojęcia, nurty" (1976-79) oraz z "Odrą", gdzie - początkowo wspólnie z Michałem Sprusińskim - redagował cykl "Mój wiersz".
Współpracował od 1976 r. z KOR-em i KSS "KOR". Od 1980 do 1993 r. należał do NSZZ "Solidarność". Działał w jej strukturach podziemnych także w okresie stanu wojennego, a w 1989 r. był członkiem Komitetu Obywatelskiego przy przewodniczącym Regionu Mazowsze Zbigniewie Bujaku.
W 1980 roku - przeproszony przez kierownictwa tych instytucji - znów pracował w tygodniku "Literatura" jako kierownik działu krytyki w 1981 r. oraz wrócił na Uniwersytet Warszawski, gdzie pracował na pół etatu do przejścia na emeryturę w 2000 r. Od 1992 roku kierował Pracownią Literatury Użytkowej i Okolicznościowej. Od 1994 r. redagował poświęcony tej problematyce rocznik "Napis". Jak zaznaczył w rozmowie z PAP Wojciech Kaliszewski ukazał się właśnie nowy numer "Napisu" poświęcony sesji, jaka odbyła się w ubiegłym roku w związku z 80-leciem profesora.
Był członkiem Polskiego PEN-Clubu, a w latach 1991-2001 jego prezesem. Należał do ZLP. Działał w nim także konspiracyjnie po jego oficjalnym rozwiązaniu w stanie wojennym, m.in. brał udział w podziemnym zjeździe ZLP w klasztorze w Tyńcu w marcu 1985 r. Należał także do Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza. W 1989 roku był członkiem-założycielem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Z ramienia obu organizacji wchodził w skład Prezydium Komitetu Porozumiewawczego Stowarzyszeń Twórczych i Towarzystw Naukowych, działającego w 1981 i od 1989 roku.
Zainteresowania badawcze prof. Maciejewskiego skupiały się wokół literatury oświecenia, a zwłaszcza problematyki przełomu między sarmatyzmem a oświeceniem. Poświęcił jej wiele rozpraw i studiów, antologię "Literatura barska" oraz książkę "Dylematy wolności. Zmierzch sarmatyzmu i początki oświecenia w Polsce" (Warszawa 1994).
Zajmował się też literaturą polską drugiej połowy XIX wieku; głośna była jego książka "Przedburzowcy. Z problematyki przełomu między romantyzmem a pozytywizmem" (Kraków 1971). W tym obszarze mieści się też zarys monograficzny "Cyprian Norwid" (Warszawa 1992).
Prof. Maciejewski był kierownikiem Zespołu Badań Obszarów Trzecich Literatury przy Pracowni Literatury II połowy XIX wieku Instytutu Badań Literackich PAN. Badania zespołu dotyczą "obszarów trzecich", czyli strefy pomiędzy "wysoką" literaturą artystyczną i folklorem. Strefa ta obejmuje m.in.: teksty okolicznościowe, kaznodziejstwo i inne formy retoryczne, literaturę użytkową (poradniki, instrukcje) oraz literaturę dokumentu osobistego (pamiętnikarstwo, epistolografia). Efektem prac zespołu jest m.in. książka "Żywioł słowa. Literatura i jej formy mówione".
Pogrzeb profesora odbędzie się w środę 16 lutego o godz. 10 na Cmentarzu Ewangielicko-Augsburskim w Warszawie.