Zmarł prof. Tomasz Strzembosz

Do ostatniej chwili ojciec pracował nad nową książką o partyzantce i konspiracji antysowieckiej w rejonie Augustowa, mimo że dwa lata temu utracił prawie całkowicie wzrok. Był dumny ze swoich harcerzy i doktorantów. Jeszcze w sobotę w jego domu miało się odbyć seminarium doktorskie - powiedział syn profesora, Maciej. Dodał, że prof. Strzembosz "pracował naukowo tak samo intensywnie, jak w latach 50. i 60., kiedy to decyzją władz komunistycznych mógł się jedynie zatrudnić jako robotnik".

Uprawiałem historię, patrząc na nią z perspektywy człowieka, historię, którą nazwałem "oglądaną z bliska": nie z lotu ptaka, lecz na poziomie ludzkich oczu, poprzez los pojedynczych ludzi i ich zespołów (...). Było to jakby oglądanie lasu. Najpierw na poziomie trawy, krzewów, poszczególnych roślin, następnie z wysokości drzewa, a dopiero potem ze spadochronu, by raz jeszcze rzucić okiem na całość - pisał w swojej książce "W stronę zachodzącego słońca".

Tam też umieścił zdanie: Dzięki niej (historii) jeszcze bardziej szanuję ludzi prostych, nieuczonych, którzy nie kłamią i nie patrzą na świat i życie poprzez swój egotyzm, tak jak wielu inteligentów, ludzi, dla których "a" znaczy "a", nie wszystkie litery alfabetu.

Prof. Tomasz Strzembosz był badaczem historii Polski okresu II wojny światowej. Jego zainteresowania koncentrowały się na tematyce konspiracji warszawskiej. Był prekursorem badań nad konspiracyjną walką zbrojną w okupowanej Warszawie, dziejami partyzantki i konspiracji na Kresach Północno-Wschodnich RP w czasie okupacji sowieckiej 1939-1941 oraz znawcą sowieckiego systemu okupacyjnego.

Tomasz Strzembosz był profesorem Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (KUL) i Instytutu Studiów Politycznych PAN. W latach 1989-1993 był przewodniczącym Rady Naczelnej Związku Harcerstwa Rzeczpospolitej, następnie honorowym przewodniczącym ZHR.

Studiował historię na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie oraz Uniwersytecie Warszawskim, gdzie uzyskał magisterium - z powodów politycznych dopiero w 1959 r. Wcześniej pracował jako robotnik w Wojewódzkim Archiwum Państwowym w Warszawie, następnie w Archiwum Głównym Akt Dawnych, skąd w sierpniu 1953 r. został usunięty z pracy. Od 1954 r. przez 12 lat pracował jako przewodnik Muzeum Historycznego Miasta Stołecznego Warszawy. W 1966 r. rozpoczął pracę w Pracowni Dziejów Polski w II Wojnie Światowej w Instytucie Historii PAN, w 1972 r. obronił doktorat na Uniwersytecie Warszawskim. Tytuł profesorski otrzymał w 1991 r.

Od 1980 r. uczestniczył w pracach NSZZ "Solidarność" w Instytucie Historii PAN. Był współzałożycielem "Komitetu Upamiętniającego Polaków Ratujących Żydów".

Na początku października br. otrzymał tytuł honorowego obywatela Jedwabnego (Podlaskie). Jak uzasadniały władze miasteczka, wyróżniono go w ten sposób za prezentowanie prawdy historycznej dotyczącej postaw mieszkańców Jedwabnego w czasie II wojny światowej. Pretekstem do wręczenia tytułu, przyznanego po raz pierwszy, była publikacja książki Strzembosza pt. "Antysowiecka partyzantka i konspiracja nad Biebrzą X 1939-VI 1941". Materiały do niej zbierane były przez ponad dwadzieścia lat.

Opublikował kilkaset prac historycznych, w tym m.in. "Oddziały szturmowe konspiracyjnej Warszawy 1939-1945", "Akcje zbrojne podziemnej Warszawy 1939-1945", "Rzeczpospolita podziemna".