Ziemia przeciw katastrofom

Po grudniowej tragedii, która pochłonęła życie około 300 tys. osób, wielokrotnie padały pytania: Czy nie można było temu zapobiec? Dlaczego nie ewakuowano ludzi z zagrożonych terenów? Odpowiedź jest prosta: bo sygnały o zagrożeniu zostały na miejscu niewłaściwie zinterpretowane i nie przekazano ich komu trzeba.

Tygodnik naukowy „Science” mówi wręcz o kompletnej ignorancji w krajach dotkniętych tragedią: „Nigdy nie mieliśmy do czynienia z czymś takim. To było dla nas kompletne zaskoczenie” – wyjaśnia hinduski sejsmolog. „Wiedzieliśmy, że doszło do trzęsienia ziemi, ale po drugiej stronie oceanu. Ono nie powinno nam zagrozić” – mówi dyrektor instytutu geologicznego na Sri Lance. Na Oceanie Indyjskim, w przeciwieństwie do Pacyfiku, nie ma systemu ostrzegającego przed tsunami. Czujniki na Oceanie Spokojnym odebrały co prawda sygnały o podmorskim trzęsieniu ziemi i godzinę później Pacific Tsunami Warning Center na Hawajach wydał ostrzeżenie o możliwości tsunami w rejonie epicentrum, ale informacja ta na niewiele się zdała.

Rozmiar tej tragedii pokazał, jak nagląca jest potrzeba skoordynowania metod obserwacji Ziemi i stworzenia globalnego systemu ostrzegania przed kataklizmami. Teraz wydaje się, że wreszcie to się zmaterializuje.

Pomysł stworzenia takiego systemu pojawił się trzy lata temu podczas World Summit on Sustainable Development (Światowego Szczytu Zrównoważonego Rozwoju) w Johannesburgu. Rok później Amerykanie zorganizowali w Waszyngtonie I Earth Observation Summit (Szczyt Obserwacji Ziemi) i wtedy pod przewodnictwem USA, Japonii, RPA i Komisji Europejskiej powstała Group on Earth Observations – GEO (Grupa do spraw Obserwacji Ziemi), której zadaniem miało być opracowanie wszechstronnego programu monitoringu całej kuli ziemskiej.

W ubiegłym roku w Tokio, podczas kolejnego szczytu, GEO przedstawiła wstępny dokument, w którym znalazły się założenia nowej inicjatywy. I wreszcie, niecałe dwa miesiące po klęsce tsunami, podczas III Szczytu Obserwacji Ziemi w Brukseli ambitna idea nabrała realnych kształtów. Przedstawiciele ponad 60 państw świata (nie było wśród nich Polski, która na razie pozostaje w GEO obserwatorem) i kilkudziesięciu organizacji (m.in. UNESCO, UNEP – United Nations Environmental Programme i FAO) oficjalnie przyjęli 10-letni plan wdrożenia w życie Global Earth Observation System of Systems – GEOSS (Globalnego Systemu Systemów Obserwacji Ziemi).

GEOSS ma dostarczyć kompletnej informacji na temat naszej planety – zarówno jeśli chodzi o zjawiska naturalne jak i procesy będące skutkiem działalności człowieka. Obecnie na Ziemi pracuje około 100 tys. urządzeń pomiarowych zainstalowanych na lądzie, bojach, statkach, na dnach oceanów; z kosmosu planetę obserwuje bez przerwy kilkadziesiąt satelitów. Niestety większość tych systemów działa niezależnie od siebie, a wymiana zbieranych przez nie informacji praktycznie nie istnieje. GEOSS ma to zmienić. Europa wniesie doń w posagu swój własny projekt GMES (Global Monitoring for Environment and Security) o podobnych założeniach. Jak zapewnia Volker Liebig, dyrektor Programów Obserwacji Ziemi Europejskiej Agencji Kosmicznej, poprzez GEOSS działanie GMES i innych systemów będzie w pełni zharmonizowane.

Obecnie najlepszy monitoring mają bogate kraje. Pierwszym krokiem do ujednolicenia systemu będzie więc znalezienie i załatanie dziur, czyli m.in. ustalenie miejsc i zagadnień, które nie są objęte obserwacją lub są niedostatecznie monitorowane. GEOSS przyniesie korzyści wszystkim, a najwięcej biednym krajom nawiedzanym przez huragany, powodzie, trzęsienia ziemi. Jeszcze przed szczytem w Brukseli UNESCO zapowiedziało rozpoczęcie prac nad projektem systemu wczesnego ostrzegania przed tsunami dla Oceanu Indyjskiego. Miałby on ruszyć najpóźniej za dwa lata.

Oprócz zapobiegania skutkom kataklizmów GEOSS ma także usprawnić monitorowanie zmian klimatu, ułatwić dokładniejsze prognozowanie pogody, ochronę i zarządzanie zasobami wody oraz energii, przewidywanie wpływu środowiska na nasze zdrowie. Dzięki systemowi łatwiej będzie walczyć z chorobami takimi jak malaria czy cholera. Jednym z zadań GEOSS mogłoby być stworzenie mapy siedlisk bakterii, np. przecinkowca cholery, i ostrzeganie lokalnych społeczności zagrożonych epidemią. Na liście priorytetów jest też monitoring i ochrona ekosystemów oraz wspomaganie rolnictwa i zapobieganie pustynnieniu.

GEOSS pozwoli nam lepiej zrozumieć naszą planetę. Jego pierwsze efekty powinniśmy zobaczyć za dwa lata. Wtedy GEO planuje spotkanie wszystkich członków programu, na którym ma być podsumowany pierwszy etap jego wdrażania. Kolejne sprawozdanie spodziewane jest na półmetku, w 2010 r. Jeśli plan się powiedzie, setki milionów ludzi będzie mogło spać spokojniej.

GRAŻYNA MOREK