Wrześniowe referendum – wszystko, co powinieneś wiedzieć

W referendum Polacy odpowiedzą na pytania dotyczące: wprowadzenia jednomandatowych okręgów wyborczych (tzw. JOW-ów) w wyborach do Sejmu, utrzymania dotychczasowego sposobu finansowania partii politycznych z budżetu państwa oraz wprowadzenia ogólnej zasady rozstrzygania wątpliwości co do wykładni przepisów prawa podatkowego na korzyść podatnika.

Art. 125 Konstytucji mówi, że referendum ogólnokrajowe może być przeprowadzone w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa. Referendum jest wiążące, jeśli weźmie w nim udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania, co oznacza, że w głosowaniu musiałoby wziąć udział ok. 15 i pół miliona obywateli.

Zgodnie z art. 67 ustawy o referendum, właściwe organy podejmują niezwłoczne czynności w celu realizacji wyniku wiążącego plebiscytu, jednak nie później niż w terminie 60 dni od ogłoszenia w Dzienniku Ustaw stwierdzenia przez Sąd Najwyższy ważności plebiscytu. Referendum jest ważne, jeśli zostanie przeprowadzone zgodnie z procedurami.

Parlament jednak ma jedynie obowiązek zająć się materiami głosowanymi w referendum, a każdy polityk ma prawo głosować zgodnie z własnymi przekonaniami. Posłowie nie są w żaden sposób zobowiązani do głosowania zgodnie z wolą narodu. Dlatego Sejm może uchwalić ustawę zgodnie z wynikiem referendum, nie zrobić tego albo może też zaproponować coś zupełnie innego.

Prawnie możliwe jest więc, że parlamentarzyści zagłosują wbrew woli obywateli wyrażonej w referendum. Przy niedookreśloności pytań referendalnych, Sejm ma istotną swobodę w podejmowaniu ustaw mających konsumować wynik referendum. Nawet gdyby prezydent skierował ustawę do Trybunały Konstytucyjnego z zarzutem, że narusza ona wolę narodu wyrażoną w drodze referendum, to w większości sytuacji Trybunał nie stwierdzi niezgodności ustawy z Konstytucją.

Eksperci zwracają uwagę, że choć właściwe organy mają ustawowy czas 60 dni od ogłoszenia ważności referendum na zajęcie się kwestiami poruszanymi w plebiscytach, to nie ma żadnych przepisów prawnych, które mogłyby je do tego zmusić.

Kto, gdzie i jak może głosować

Prawo udziału w referendum ogólnokrajowym ma obywatel polski, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat, nie został pozbawiony praw publicznych, nie jest ubezwłasnowolniony oraz nie został pozbawiony praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu. Osoba uprawniona jest wpisywana do spisu osób mających prawo do wzięcia udziału w referendum. Można być wpisanym tylko do jednego takiego spisu. W dniu wyborów należy mieć przy sobie ważny dokument potwierdzający tożsamość.

W referendum ogólnokrajowym w dniu 6 września 2015 roku mogą wziąć udział także uprawnieni do tego obywatele RP stale zamieszkali oraz czasowo przebywający za granicą. Wystarczy, że osoba chcąca zagłosować za granicą będzie miała odpowiednie zaświadczenie o prawie do głosowania lub do trzeciego września złożyła odpowiedni wniosek. Zgłoszenia można było dokonać ustnie, pisemnie, telefonicznie, telegraficznie, telefaksem lub w formie elektronicznej do odpowiedniego konsula. Osoby, czasowo lub stale przebywające poza granicami kraju, mogły także od 13 sierpnia rejestrować się w systemie e-wybory.

Można głosować również poza miejscem swojego stałego zamieszkania. Do 4 września można uzyskać zaświadczenie o prawie do głosowania w gminie miejsca zamieszkania, a z nim głosować w dowolnej komisji obwodowej. Do 1 września można było także złożyć odpowiedni wniosek o dopisanie się do spisu wyborców w innej gminie.

Osoby chcące głosować korespondencyjnie, zarówno w kraju, jak i za granicą, także mają taką możliwość. Wystarczy, że do 19 sierpnia (w przypadku głosowania za granicą), bądź do 24 sierpnia (w przypadku głosowania w kraju) zgłosiły taką chęć.

PKW zapewnia także ułatwienia w głosowaniu osobom niewidomym, niepełnosprawnym i starszym. Osoby niewidome mogą na przykład głosować przy pomocy nakładki brajlowskiej. A osoby niepełnosprawne, posiadające orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, a także osoby starsze, po 75. roku życia, mogą oddać swój głos przez pełnomocnika. Należało jedynie złożyć odpowiedni wniosek do 28 sierpnia. Niepełnosprawnej osobie uprawnionej do udziału w referendum, na jej prośbę, może pomagać w głosowaniu w lokalu komisji obwodowej inna osoba, w tym także niepełnoletnia. Pomoc ta jednak może mieć tylko techniczny charakter.

Od godziny 24.00 dnia 4 września 2015 r. do godziny 22.00 dnia 6 września 2015 r. obowiązuje tzw. cisza referendalna. PKW zwróciła się z prośbą do wszystkich komitetów wyborczych utworzonych w związku z październikowymi wyborami do Sejmu i Senatu, aby zrezygnowały z prowadzenia kampanii wyborczej w tym czasie.

Państwowa Komisja Wyborcza przypomina także, że naruszenie zakazu prowadzenia agitacji referendalnej w okresie ciszy referendalnej stanowi wykroczenie, a naruszenie zakazu podawania do publicznej wiadomości wyników badań opinii publicznej dotyczących przewidywanych zachowań głosujących w referendum i przewidywanych wyników referendum to występek. Zatem ocena czy w danym przypadku doszło do naruszenia tego zakazu nie będzie należała do Państwowej Komisji Wyborczej, lecz do organów ścigania i sądów. Dlatego też, wszystkie przypadki naruszenia ciszy referendalnej należy zgłaszać policji.

Głosować na „tak” lub „nie” w pytaniach zawartych w referendum należy, stawiając znak „X” w odpowiedniej rubryce. Zgodnie z ustawą o referendum, w niedzielę komisje będą otwarte w godzinach 6:00-22:00. Dane przekazane przez Krajowe Biuro Wyborcze wskazują, że koszt wrześniowego referendum wyniesie ok. 90 mln zł.

Mateusz Cieślak, Amanda Siwek, Wirtualna Polska