Wielki Tydzień 2025. Co wydarzyło się w Wielki Piątek i jakie ma znaczenie dla katolików?

Wielki Piątek jest jednym z najważniejszych dni w kalendarzu liturgicznym Kościoła katolickiego. To dzień, w którym wierni wspominają mękę i śmierć Jezusa Chrystusa na krzyżu. W tym dniu nie odprawia się mszy świętej, co czyni go wyjątkowym w całym roku liturgicznym.

Pierwsze obchody Wielkiego Piątku miały miejsce w starożytnej Jerozolimie. Wierni gromadzili się przed wschodem słońca, aby adorować drzewo krzyża. Zwyczaj ten rozprzestrzenił się na całą Europę, a w Polsce zachował się do dziś.

Wielki Piątek obfituje w tradycje, takie jak adoracja krzyża, czuwanie przy Grobie Jezusa oraz różne lokalne praktyki. Te tradycje mają na celu pogłębienie duchowego przeżycia tego dnia i przypomnienie o ofierze Jezusa dla zbawienia ludzkości. Wierni gromadzą się w kościołach, aby oddać cześć krzyżowi, co stanowi wyraz ich wiary i szacunku dla Zbawiciela.

Triduum Paschalne, które rozpoczęło się w Wielki Czwartek, to najważniejszy okres w kalendarzu liturgicznym. Jego istotą jest celebracja Misterium Paschalnego: męki, śmierci i zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. Tradycja ta sięga czasów świętego Augustyna z V wieku.

Liturgia Wielkiego Piątku rozpoczyna się od liturgii słowa, podczas której czytane są fragmenty Pisma Świętego, w tym opis męki Pańskiej według św. Jana. Centralnym punktem jest adoracja krzyża, która podkreśla chwałę odkupienia przez krzyż. Wierni modlą się o pokój na świecie oraz za rządzących państwami.

Po zakończeniu Liturgii Męki Pańskiej, Najświętszy Sakrament przenoszony jest do Grobu Pańskiego, gdzie wierni adorują Chrystusa aż do Wigilii Paschalnej. W Polsce tradycja ta jest głęboko zakorzeniona, a Groby Pańskie przyciągają wielu wiernych.

Wielki Piątek to także czas misteriów pasyjnych, które ukazują ostatnie dni życia Jezusa. Najbardziej znane misteria odbywają się w Kalwarii Zebrzydowskiej, przyciągając tłumy wiernych pragnących głębiej przeżyć tajemnicę paschalną. Misteria te są otwarte dla wszystkich, którzy chcą uczestniczyć w tej duchowej podróży.

Wielki Piątek uważany był za "magiczny" dzień. W niektórych częściach kraju, wczesnym rankiem, ludzie w tajemnicy udawali się nad rzeki, by umyć się w bieżącej wodzie. Wierzono, że taki rytuał zapewni zdrowie i urodę. Szczególne znaczenie miała woda krzyżowa, pochodząca z miejsca, gdzie łączyły się dwa strumienie. Wodę tę przynoszono do domów i używano do mycia krów, co miało zapewnić im zdrowie i obfitość mleka.

Wielki Piątek był dniem, w którym należało się spieszyć z pracami, by nie być leniwym przez cały rok. Gospodynie sadziły czosnek i groch, a gospodarze obchodzili obejście, by chronić je przed złem. W wielu miejscach obowiązywał zakaz pieczenia chleba, wierząc, że w piecu zamieszkują dusze zmarłych.

W tym dniu gotowano jajka, z których później wykonywano pisanki. Woda po gotowaniu jajek służyła dziewczętom do mycia włosów. Z kolei woda po zmywaniu naczyń używanych do ciasta była używana do mycia się, co miało przynieść szczęście.

Wielki Piątek był dniem żałoby i oczekiwania na Zmartwychwstanie. Wstrzymywano się od prac rolniczych, a po południu przy grobach w kościołach zaciągały wartę straże grobowe. Panowała atmosfera smutku, ale także nadziei na nadchodzące święta.

Na Górnym Śląsku do dziś praktykowany jest zwyczaj obmywania się w rzece lub stawie. Wierzono, że woda w nocy z Wielkiego Czwartku na Wielki Piątek przemienia się w wino, co miało przynosić zdrowotne korzyści. Obrzęd ten, mimo prób jego zakazania przez władze pruskie, przetrwał do dziś.

Innym ciekawym zwyczajem było spożywanie chrzanu, co miało symbolizować ból Chrystusa i przynosić ulgę w dolegliwościach żołądkowych. Wierzono również, że stanie na żelazie uzdrawia nogi, a smarowanie czoła maścią z pączków topoli pomaga na wypryski.

Wielki Piątek był także dniem, w którym szczególnie dbano o ochronę przed czarami. Rano rysowano kredą krzyżyki na drzwiach, co miało chronić przed złymi duchami. Zwyczaj ten jest nadal praktykowany w wielu śląskich rodzinach.

Wielki Piątek jest dniem ścisłego postu. Wierni powinni powstrzymać się od spożywania mięsa i ograniczyć się do jednego pełnego posiłku oraz dwóch niepełnych. Post obowiązuje wszystkich pełnoletnich do 60. roku życia.

W Polsce istniał zwyczaj "pogrzebu żuru i śledzia", symbolizujący koniec postu. Żur, jako potrawa postna, był szeroko spożywany, a w Wielki Piątek wynoszono go z kuchni, co było znakiem zbliżającego się Zmartwychwstania.

W Polsce tradycja budowania Grobu Pańskiego sięga XVI wieku. Po liturgii wielkopiątkowej Najświętszy Sakrament jest przenoszony do symbolicznego grobu, gdzie trwa adoracja aż do Wigilii Paschalnej. Wystrój grobu często nawiązuje do aktualnych wydarzeń w kraju i na świecie.

Tradycja strojenia Grobu Pańskiego przybyła do Polski z Czech lub Niemiec. W Polsce nabrała wyjątkowej oprawy, zachwycając cudzoziemców bogactwem i przepychem. W czasach zaborów i okupacji Groby Pańskie zyskiwały dodatkowe znaczenie, przypominając o sytuacji kraju.

Źródła: parafiagolancz.pl, deon.pl, dladziedzictwa.org, dzieje.pl, rmf24.pl, historia.dorzeczy.pl