Wiara ze słuchania... radia?

Tradycyjne funkcje mediów to informacja i rozrywka. Media katolickie mają jeszcze jedną funkcję – ewangelizację. Ale jak tu bawić, uczyć i nawracać jednocześnie? I oczywiście kogo: do kogo starać się dotrzeć, na jakiego słuchacza postawić? I jak pogodzić to, co prawie nie do pogodzenia: konieczność zarobkowania z dążeniem do niezależności? Potop z… „Malborka”

„Malbork” to nazwa, którą warszawiacy nadali kompleksowi budynków przy Ośrodku Rodzin Nazaretańskich przy Trasie Łazienkowskiej. Wielki gmach z czerwonej cegły rzeczywiście przypomina twierdzę. Jednak wielkość budowli jest myląca – radio mieści się tylko w niewielkiej jego części, bo które diecezjalne radio ma pieniądze na apartamenty? Według badań, na terenie Warszawy i okolic słucha „Józefa” około 400 tys. osób. To niewiele, biorąc pod uwagę liczbę mieszkańców aglomeracji warszawskiej (około 3 mln). Jednak nie w ilości siła „Józefa”.

– Naszym fenomenem jest to, że dziennikarze oraz słuchacze są dla siebie jak bliscy znajomi – mówi dyrektor radia ks. Marcin Brzeziński. – Od wielu lat jeździmy razem na pielgrzymki, raz w miesiącu spotykamy się na Mszy św. i modlitwie w jednym z warszawskich kościołów. My wiemy o naszych słuchaczach dużo, a oni o nas…

Paula Chmielowska, sekretarz anteny: – Dzięki jednej z naszych audycji poświęconej pracy, na terenie parafii św. Józefa na Kole powstało stowarzyszenie, które wspiera bezrobotnych. Nieformalna grupa wsparcia i modlitwy przerodziła się w organizację, która autentycznie pomaga ludziom odnaleźć się w trudnych czasach. Radio ewangelizuje, ale jak twierdzą jego twórcy, bez „trucia” i nudzenia. Stawia na autentyczne świadectwa i „nauczanie” świeckich, a mniej osób duchownych. W studio emisyjnym można przeczytać: „Ewangelia=życie. Uśmiechnij się!”.

Ludzie i tematy

Bez wątpienia wielkim atutem „Józefa” są prowadzący. Takie nazwiska jak Tekieli – specjalista od New Age, prof. Świderkówna – biblistka, czy ks. Pawlukiewicz znane są szerszemu odbiorcy. Inni prowadzący, jak np. Paweł Wdówik, z wykształcenia psycholog – choć nie gwiazda, z powodzeniem prowadzi wieczorne, nastrojowe i refleksyjne audycje z udziałem słuchaczy (jego pies przewodnik dzielnie mu towarzyszy) i ma wierne grono stałych odbiorców. Takich „samorodków” w Radiu Józef jest więcej, ale o nich – potem.

Na antenie porusza się wiele tematów. – Nie unikamy trudnych zagadnień – mówi Chmielowska. – Trzeba jednak poruszać je subtelnie i mądrze. Nie można epatować złem, ale jednocześnie nie wolno udawać, ze zła nie ma.

Patrycja Michońska: – W mojej audycji „Kolorowy magazyn dla Ciebie” mówimy o wszystkim, co ciekawe dla słuchacza. O karmieniu piersią, o problemach w nauce, o depresji… Chodzi o to, żeby było interesująco i merytorycznie. Media katolickie muszą umieć mówić na każdy temat, bez autocenzury. Jeśli mówić nie będą, odbiorca znajdzie odpowiedź – poszuka jej w innych mediach. Być może antykościelnych…

Z zasady radio nie zaprasza polityków. – Rolą katolickiego radia nie jest politykowanie – uważa dyrektor stacji. – Nie zapraszamy polityków, nie stajemy po żadnej ze stron. Jesteśmy apolityczni, choć informujemy o wydarzeniach politycznych, a nawet je komentujemy. Uniwersalne czy dla wszystkich? Wszystkie właściwie stacje radiowe, aby utrzymać się na rynku, muszą znaleźć własny sposób na przetrwanie – własną formę, styl, a co się z tym wiąże, własnego, wiernego odbiorcę. Kim jest słuchacz Radia Józef? – Statystycznie jest to częściej kobieta niż mężczyzna, w wieku 30–55 lat, przeważnie katoliczka – mówi Chmielowska. – Ma wykształcenie średnie lub wyższe (80 proc. słuchaczy radia takim się legitymuje). Czy twórcy radia będą starali się dotrzeć do szerszego grona odbiorców?

– Chcemy trafiać do wszystkich, ale nie kosztem np. obniżenia poziomu nadawanych audycji – uważa dyrektor stacji. – Mówiąc górnolotnie, wolimy raczej nieść „kaganek oświaty”, bo zaręczam – nawet o najtrudniejszych zagadnieniach mówimy zrozumiale i przystępnie. I każdy u nas znajdzie coś dla siebie. Wydaje mi się, że forma przekazu, którą wybraliśmy, pozwala na dotarcie do wielu bardzo różnych ludzi.

Na pytanie, czy radio może stać się medium uniwersalnym, czyli dla każdego, ksiądz Brzeziński odpowiada: – Nie powinno takim się stać, bo mówienie do wszystkich może zakończyć się mówieniem do nikogo. Katolickie radio, jak każde medium, musi mieć określonego odbiorcę, inaczej zanika w morzu fal konkurencji.

Naturszczyk czy magister dziennikarstwa?

– Nasze radio w dużej mierze tworzą pasjonaci – ludzie, którzy nie kończyli studiów dziennikarskich, warsztatu uczyli się dopiero, gdy w taki lub inny sposób do radia trafili – mówi dyrektor radia. – Wydaje mi się, że radio, które nie chce być anonimowe, a ma dodatkowo profil religijny, jest zorientowane na człowieka, nie może stawiać tylko na fachowców – radiowców. Nie każdy spec będzie w stanie zrozumieć, wczuć się w to, co robi. Nie wystarczy dobre rzemiosło, żeby robić nasze radio. My również ewangelizujemy: katechizujemy, modlimy się, a tego nie można nauczyć się w szkole.

Marcin Janicki, obecnie odpowiedzialny za muzykę, do „Józefa” trafił przypadkowo. Miał odbyć praktyki, studiował mechatronikę na warszawskiej politechnice.

– Najpierw myślałem, że odbębnię praktyki i się pożegnamy. Po dwóch miesiącach jednak zostałem – „poczułem” radio i jestem do dziś – to już cztery lata prawie – opowiada. Przez ten czas poznawał radio od środka, potem prowadził własną audycję poświęconą chrześcijańskiej muzyce heavymetalowej. Bo muzyka – nie tylko ta ostra – to jego pasja. Z prowadzących audycje niewielu ma ukończone studia dziennikarskie. Marek Jaromski, jedna ze sztandarowych postaci radia (znany m.in. z programu Telewizji Puls „Anioł przychodzi wieczorem”), jest artystą plastykiem. Złośliwi powiedzieliby: „do modlitwy i rozmów ze słuchaczami nie trzeba więcej”. Życzliwi lub wnikliwi, że do prawdziwych rozmów i modlitwy właśnie trzeba mieć duszę artysty. A i charakterystyczna wada wymowy Jaromskiego, w przypadku audycji prowadzonych w atmosferze ciepła, bliskich relacji ze słuchaczami i w prawdzie ze sobą samym, staje się… zaletą.

Tylko chrześcijańskie granie

W „Józefie”, po Różańcu jest czas i na „taniec”. Za oprawę muzyczną stacji do niedawna odpowiadała Patrycja Michońska, znana z telewizyjnego programu „Raj”, miłośniczka i znawca chrześcijańskich współczesnych rytmów. To ona stworzyła zasadę, która choć z pewnymi zmianami, obowiązuje do dziś: „Tylko chrześcijańskie granie”. Ale co jest złego np. w muzyce pop – przebojach znanych z komercyjnych stacji? – Nic nie ma złego – mówi Michońska. – Nie w tym rzecz. Chodzi po prostu o to, żeby nie było sprzeczności między tym, co mówimy, a tym, jak gramy. Te dwa fragmenty układanki powinny do siebie pasować, żeby powstała harmonijna całość. Do września na antenie radia można było usłyszeć wyłącznie zespoły chrześcijańskie z całego niemal świata (popowe, hip-hopowe, grające bardziej klasycznie, gospel i inne – prócz tzw. kato-disco). – Od jesieni formuła nieco się zmienia – będzie grana też muzyka wykonawców, którzy nie wstydzą się wiary, dla których ważne są konkretne wartości, a treści, które przekazują nie stoją w
sprzeczności do nauki Kościoła. Jednocześnie powstaje problem, z którym będziemy musieli się uporać: jak wytyczyć jasne ramy: ten artysta jest OK, a tamten, choć może fajnie gra, to go nie puścimy, bo np. zdradza żonę… Czy mamy prawo do takiej – w gruncie rzeczy – oceny? – pyta retorycznie.

Ach te finanse!

Problemem, z którym boryka się większość katolickich niewielkich rozgłośni, są finanse. Niska słuchalność odstrasza reklamodawców. A niskie wpływy z reklamy oznaczają problem, jak związać radiowy koniec z końcem. Dlatego stacje katolickie, w tym również „Józef”, muszą pozyskiwać pieniądze na wiele różnych sposobów. – Oj, musimy po prostu modlić się i wierzyć, że nasz patron zawsze nam pomoże – mówi ksiądz Brzeziński. – Część pieniędzy otrzymujemy od diecezji, część pozyskujemy z reklamy. Wielu z naszych słuchaczy wpłaca pieniądze na nasze konto. Ziarnko do ziarnka i zawsze dajemy sobie radę. Musimy być dynamiczni, mieć mnóstwo pomysłów na znalezienie pieniędzy i umieć te pomysły realizować.

Miesięczne koszty utrzymania radia idą w setki tysięcy złotych. – Kiedyś ktoś jednak obliczył, że gdyby każdy z naszych słuchaczy miesięcznie wysłał tylko złotówkę, nie musielibyśmy się martwić, co będzie jutro – mówi Dariusz Sałajczyk, szef produkcji, kierownik emisji. – Wielu z naszych słuchaczy to rozumie: wpłacają pieniądze, bo biorą odpowiedzialność za własną stację. To nie jest obowiązek, tylko poczucie, że tworzy się pewne dzieło, że w ten sposób pomogę komuś i sobie.

Brak reklamodawców ma jednak i atuty: – Jesteśmy po prostu niezależni – uważa Marcin Turski, zajmujący się w „Józefie” marketingiem. – Reklamodawcy, szczególnie wielkie koncerny, często wpływają na profil medium, które finansują. My, aby przetrwać, dwoimy się i troimy: wymyślamy zbiórki, aukcje, mamy w planach np. otwarcie sklepu internetowego, ale jesteśmy wolni. I dzięki temu wiarygodni dla słuchaczy.

Agata Puścikowska

Radia Józef można słuchać w Warszawie i okolicy na częstotliwości 96,5 FM, a także przez Internet na www.sielskiefale.pl Mówią o radiu Robert Tekieli

– Radio te medium bardzo intymne, nastawione na człowieka i relacje osobowe. Dlatego, gdy po latach dotarło do mnie, że to właśnie człowiek jest ważny, a nie polityka, społeczeństwo i inne „medialne” tematy, wybrałem radio. Nie jestem „radiowcem” – nie mam warsztatu, ale nie to jest najważniejsze. Najważniejszy jest Bóg i człowiek. Program „Pocieszenie i strapienie”, który od wielu lat prowadzę, to są dla mnie nieustające rekolekcje. Poznaję cudownych, pięknych ludzi, którzy mówią prawdę o swoim życiu. Rozmawiałem z dwoma tysiącami ludzi i jak dotąd nie wyszły mi dwie audycje (tylko – albo aż dwie). Słucha nas wielu. I zupełnie nieoczekiwanie dowiaduję się potem, że np. ktoś po wysłuchaniu audycji nie popełnił samobójstwa, a ktoś inny wyszedł z ciężkiej depresji…

Marek Jaromski

– Dobre radio, dobre audycje muszą być prawdziwe. Gdy tracą na świeżości, a zaczyna się kreacja, trzeba powiedzieć stop. Ja wiem, kiedy robię dobrą, autentyczną robotę wypływającą z serca. Mam wtedy taki „pozytywny odjazd” i wewnętrzne odczucie, że zrobiłem coś ważnego. Z radiem jest jak ze sztuką: albo się czuje i tworzy dobrze, albo się robi gniota, lub tzw. dobry warsztat. Ja chcę robić inne radio – ciepłe, ludzkie, „czujące”.

Patrycja Michońska

– Wiele mediów katolickich uczy się dopiero jak pracować profesjonalnie. Ale porównując początki, jest z nami coraz lepiej. W radiu „Józef” staramy się pracować profesjonalnie, co nie wyklucza pracy tzw. naturszczyków. Katoliccy dziennikarze powinni pracować nad warsztatem, inwestować w swoją wiedzę i umiejętności. Ze słowem „katolickie” powinno się łączyć „dobre”. I właśnie takie ma być Radio Józef: dobre. Ale do ideału ciągle dążymy.

Katolickie może być silne

Około 20 proc. nadających w Polsce stacji radiowych to rozgłośnie katolickie. Dużo. Czy to znaczy, że jedna piąta Polaków słucha katolickiego radia? Niestety nie.

Radia Maryja słucha ok. 4 procent, sieć Plus osiąga słuchalność 1,5 procent. Wyniki innych katolickich stacji są znacznie słabsze, a wiele z nich mieści się w granicach błędu statystycznego. W wydanym przez Krajową Radę Radiofonii i Telewizji w lipcu br. raporcie o stanie rynku radiowo-telewizyjnego w Polsce próżno szukać danych na temat dochodów z reklam osiąganych przez katolickie radia. Nic dziwnego, że kilka dni temu usłyszałem podczas rozmowy w środowisku dziennikarskim, że jeden z polskich biskupów ma już dość swojej diecezjalnej stacji, bo musi do niej co miesiąc dopłacać kilkadziesiąt tysięcy złotych.

Benedykt XVI na tegoroczny Światowy Dzień Środków Społecznego Przekazu wybrał hasło „Środki przekazu: sieć komunikowania, wspólnoty i współdziałania”. Jest ono bardzo aktualną wskazówką dla katolickich rozgłośni w Polsce. Zwłaszcza ostatnie słowo brzmi jak ponaglenie. Zeszłoroczne zawirowania wokół sieci Plus oraz jej rozpad dodatkowo osłabiły i tak słabą radiofonię katolicką w naszej ojczyźnie. Fakt, że ponad połowa katolickich rozgłośni nie jest zrzeszona ani w jednej, ani w drugiej sieci również nie dodaje jej siły. „Kościół powinien w swojej służbie mocniej stawiać na media” – uważa nowy dyrektor watykańskiego biura prasowego o. Federico Lombardi. To znaczy, że powinien mieć do swej dyspozycji mocne środki przekazu. Rozdrobnienie, polityka „każdy sobie rzepkę skrobie”, nie służy umacnianiu.

Radio jest medium szczególnie dobrze nadającym się do głoszenia Dobrej Nowiny. I nie ma sensu, by Kościół w swoich rozgłośniach udawał, że tego nie robi. Wiele wskazuje na to, że – oprócz rozdrobnienia – poważną słabością licznych katolickich rozgłośni w Polsce jest brak wyrazistości i duże podobieństwo do stacji komercyjnych.

Komunikacja, wspólnota, współdziałanie – to znaczące elementy przepisu, jak doprowadzić do tego, żeby katolickich rozgłośni słuchało co najmniej 20 procent Polaków. A może znacznie więcej. ks. Artur Stopka