"W wyniku współpracy hr. Dzieduszyckiego z SB aresztowano kilka osób"
W wyniku 23-letniej współpracy hrabiego
Wojciecha Dzieduszyckiego najpierw z UB, a potem z SB,
aresztowano co najmniej kilka osób, kilka zwolniono z pracy,
jeszcze innych łamano i nakłaniano do współpracy - powiedział Krzysztof Kaczmarski z rzeszowskiego IPN.
Historyk opracowuje artykuł na temat współpracy Dzieduszyckiego ze służbami bezpieczeństwa Polski Ludowej.
Artykuł Kaczmarskiego, naczelnika biura edukacji publicznej rzeszowskiego Instytutu Pamięci Narodowej i drugiego historyka Dariusza Iwaneczko ukaże się w listopadzie tego roku, w wydawnictwie IPN, pod tytułem "Życie w ukryciu, czyli agenturalna współpraca Wojciecha Dzieduszyckiego z aparatem bezpieczeństwa Polski Ludowej w latach 1949-1972".
Według szefa wrocławskiego oddziału IPN prof. Włodzimierza Sulei, Dzieduszycki współpracował "przez wiele lat, świadomie i bardzo efektywnie". Jest wielką naiwnością sądzić, że informacje, które się przynosiło UB czy SB były informacjami obojętnymi- mówił Suleja. Dodał, że z zachowanych kilkuset raportów nie wynika, aby Dzieduszycki nie wiedział co robi.
Kaczmarski powiedział, że przestudiował wiele teczek tajnych współpracowników, ale jeszcze nigdy nie miał do czynienia z agentem, który - jak mówił - "sam się zadaniował", czyli wyznaczał sobie kolejne zadania, jakie zrealizował dla UB, potem SB. Dzieduszycki na początku współpracy miał do czynienia z "półgłówkami", którym mógł przynosić mało ważne raporty, ale nie robił tego. Przynosił wielostronicowe elaboraty - ocenił Kaczmarski.
Dodał, że Dzieduszycki donosił najpierw na swoje środowisko zawodowe, gdy był dyrektorem Państwowych Zakładów Zbożowych we Wrocławiu. Potem - relacjonował Kaczmarski - donosił na wrocławskie środowisko artystyczno-naukowe i Polaków na emigracji, głównie w Wielkiej Brytanii. Historyk IPN dodał, że raporty pisane własnoręcznie zawierały wiele cennych informacji o charakterze wręcz intymnym, takim trochę plotkarskim, ale bardzo przydatnym. Kaczmarski wyjaśnił, że np. donosił na środowisko Pantomimy Wrocławskiej, Operetki czy Opery Wrocławskiej oraz m.in. drugiej żony gen. Władysława Andersa.
Historyk zaznaczył, że Dzieduszycki raczej nie brał pieniędzy. Mamy tylko pokwitowanie na 500 zł, które wziął w 1965 r. Z raportów wynika, że od pieniędzy wolał prezenty- mówił Kaczmarski.
Dzieduszycki - jak wynika z dokumentów zachowanych w IPN - próbował 2-krotnie zerwać współpracę: w 1953 i 1957 r., ale "niezbyt przekonująco" i bezskutecznie. Do współpracy został natomiast zwerbowany poprzez szantaż w lutym 1949 r. i - jak mówił Kaczmarski - od razu tego samego dnia złożył trzy donosy.
W sumie zachowało się kilkaset raportów napisanych własnoręcznie przez Dzieduszyckiego, tajny kryptonim "Turgieniew". Donosił na kilkaset osób - mówił historyk.
Żona Dzieduszyckiego Irena przyznała, że mąż zdecydował się wyznać cała prawdę, bowiem miał dość plotek i szeptów na boku. Dzieduszycki przyznał się do współpracy ze służbami w liście adresowanym do prezydenta Wrocławia i wrocławian, który został odczytany podczas utajnionej sesji Rady miasta. Do współpracy przyznał się na kilka dni przed publikacją artykułu o jego współpracy ze służbami PRL we wrocławskim miesięczniku literackim "Odra". Napisał, że został zmuszony do współpracy w 1949 roku, twierdził też, że nikogo nie skrzywdził i przeprasza za swoje czyny.
Szef wrocławskiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej Włodzimierz Suleja, komentując współpracę Dzieduszyckiego z SB, twierdzi, że współpraca Wojciecha Dzieduszyckiego z bezpieką była długotrwała, przemyślana i efektywna.
Publicysta Grzegorz Braun, który widział dokumenty IPN, uważa, że hrabia Dzieduszycki nie działał pod przymusem i nie może być mowy o "szantażu". Była to trwająca 20 lat udokumentowana współpraca, z której zachowało się kilkaset doniesień. Według Brauna, donosy Wojciecha Dzieduszyckiego sprawiły, że przynajmniej jedna osoba trafiła do więzienia.
Z kolei minister kultury Kazimierz Ujazdowski powiedział, że informacja o współpracy hrabiego Dzieduszyckiego ze służbą bezpieczeństwa to smutna wiadomość. Podkreślił jednak, że przypadek przypadkowi nierówny, dlatego należy się tej sprawie dokładnie przyjrzeć. Dodał, że można postawić szereg pytań w tej sprawie, jednak ma on szacunek do człowieka, który się przyznał i wyraził skruchę.
Wrocławski reżyser Waldemar Krzystek zaznacza, że służby specjalne używały perfidnych metod, by zmusić ludzi do współpracy. Podkreślił, że dla tych służb osoby powszechnie uznane i szanowane były wyjątkowo cennym łupem. Zaznaczył też, że nie wiadomo, jakiego rodzaju szantażu użyto wobec hrabiego Dzieduszyckiego.
Córka Wojciecha Dzieduszyckiego obawia się publikacji IPN-u. Jej zdaniem, opracowaniu IPN będzie brakować kontekstu, wynikającego z sytuacji sprzed wielu lat. Według Małgorzaty Dzieduszyckiej obecnie jej ojciec nie ma praktycznie żadnej możliwości obrony. Podkreśliła, że ojciec nie opowiadał nigdy wcześniej o współpracy z SB. Jej zdaniem, większości wydarzeń z tym związanych po prostu nie pamięta, ponieważ wyrzucił je ze swojej świadomości.
95-letni dziś Wojciech Dzieduszycki - aktor, śpiewak, dyrygent, dziennikarz, autor tekstów kabaretowych, inżynier wywodzi się ze starej i zamożnej rodziny szlacheckiej. W czasie II wojny światowej znalazł się w obozie jenieckim, a później w obozie koncentracyjnym Groß-Rosen.
W latach 1945-1946 Dzieduszycki był dyrektorem Teatru Kameralnego TUR w Krakowie, a następnie osiedlił się we Wrocławiu. Był dyrektorem młynów zbożowych, opracował recepturę i technologię produkcji Mąki Wrocławskiej.
W 1999 został Honorowym Obywatelem Wrocławia, a w 20 listopada 2000 odebrał doktorat honoris causa przyznany mu przez Akademię Muzyczną we Wrocławiu. Jest laureatem kilkudziesięciu nagród kulturalnych, znany jest ze swej działalności kulturalnej we Wrocławiu. Dotąd cieszył się też wielkim szacunkiem mieszkańców i przede wszystkim środowisk artystycznych.