W Senacie po raz pierwszy wniosek o utajnienie obrad. Wniosek odrzucono. Karczewski: posiedzenie przedłużone do soboty

Marszałek Senatu Stanisław Karczewski poinformował, że podjął decyzję o przedłużeniu bieżącego posiedzenia Senatu do soboty. Zapowiedział też, że głosowanie nad nowelizacją zasad inwigilacji odbędzie się bezpośrednio po zakończeniu trwającej w czwartek dyskusji.

Karczewski powiedział na briefingu prasowym, że powodem przedłużenia obrad jest zachowanie senatorów Platformy Obywatelskiej, którzy - jak mówił - w sposób wyraźny i oczywisty stosują obstrukcję w obradach izby wyższej.

Jak podkreślił marszałek, senatorowie PO po raz pierwszy w 27-letniej historii obrad Senatu zgłosili "niespotykany wniosek" o utajnienie obrad. Senat nie zgodził się na tajną część czwartkowej debaty nad nowelizacją zasad inwigilacji autorstwa posłów PiS. Wnosiła o to PO, która chciała "poznać prawdziwe intencje" propozycji, a w tym celu zadać pytania, których jawność "może zagrażać bezpieczeństwu państwa".

- Planujemy głosowanie nad tą ustawą bezpośrednio po zakończeniu dyskusji - dodał marszałek Senatu.

Po raz pierwszy w swojej prawie 27-letniej historii Senat rozpatrywał wniosek o utajnienie obrad. Wniosek złożyli senatorowie PO. Senat nie zgodził się na tajną część debaty nad nowelizacją zasad inwigilacji autorstwa posłów PiS.

Za wnioskiem PO o utajnienie obrad zagłosowało 28 senatorów, 62 było przeciw, a 2 wstrzymało się od głosu. Po godz. 18. Izba wróciła do debaty, po której ma nastąpić głosowanie nad nowelą - być może nawet w nocy.

Wniosek PO był procedowany na posiedzeniu niejawnym od godz. 17.30. Nie są znane żadne szczegóły. Stenogram z tej części obrad nie będzie opublikowany; senatorowie nie mogli wnosić na salę komputerów czy aparatów telefonicznych.

Zgodnie ze swym regulaminem Senat może uchwalić tajność obrad, "jeżeli wymaga tego dobro państwa". O tajności obrad Senat rozstrzyga na posiedzeniu niejawnym. Uchwałę o tajności obrad Senat podejmuje bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

Senat debatuje nad uchwaloną 15 stycznia przez Sejm - przy sprzeciwie całej opozycji - nowelizacją kilkunastu ustaw regulujących działania służb specjalnych. Dotyczy ona głównie zasad pobierania przez nie danych telekomunikacyjnych, internetowych i pocztowych oraz prowadzenia kontroli operacyjnej. Nowela ma być wykonaniem wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 2014 r. o częściowej niekonstytucyjności zasad inwigilacji.

Senackie komisje wnoszą o przyjęcie noweli bez poprawek. Wnioskiem mniejszości jest propozycja PO, by ją odrzucić. Inny wniosek mniejszości PO dotyczy wykreślenia możliwości zażalenia prokuratury na decyzję sądu w kwestii wykorzystania w postępowaniu karnym dowodu zawierającego tajemnicę adwokacką, dziennikarską czy lekarską. Wniosek mniejszości, Marka Borowskiego (niezrz.) proponuje zaś, by zgodę na inwigilację parlamentarzystów wydawał Sąd Najwyższy.

Senatorowie PO zgłaszają wątpliwości, m.in. co do swobodnego pobierania przez służby danych internetowych; nieinformowania obywateli o tym, że byli inwigilowani; nieefektywności sądowej kontroli następczej pobierania wszelkich danych, bo powinna być ona uprzednia. Podkreślają też, że dane powinny być pobierane tylko przy najpoważniejszych przestępstwach i jedynie gdy inne metody są nieskuteczne.

Sprawozdawca komisji Jarosław Rusiecki (PiS) przyznawał, że w ustawie są "pewne mankamenty". Dodawał, że rząd deklarował, iż będą "prace udoskonalające", a nowela musi wejść w życie 7 lutego, bo inaczej służby nie będą miały podstaw do wielu działań. "Obawy są wygórowane" - zapewniał (6 lutego wchodzi w życie wyrok TK o częściowej niekonstytucyjności zasad inwigilacji).

Według Bogdana Klicha (PO) sądowa kontrola następcza o charakterze fakultatywnym będzie fikcją przy wielkiej skali billingów. Według niego swobodne pobieranie przez służby danych internetowych jest "gigantycznym zagrożeniem dla swobód obywatelskich". "Internet powinien pozostać przestrzenią wolności" - dodał.

Zastępca koordynatora służb specjalnych Maciej Wąsik zapewniał w senackich komisjach, że służby nie dostają żadnych nowych uprawnień, a nowela wprowadza sądową kontrolę ex post pobierania wszelkich danych i niszczenie danych zbędnych.

Zmiany kwestionowały m.in.: cała opozycja, RPO Adam Bodnar (zapowiedział zaskarżenie noweli w tym kształcie do Trybunału Konstytucyjnego), GIODO, Krajowa Rada Sądownictwa, Rada ds. Cyfryzacji, Naczelna Rada Adwokacka, Krajowa Rada Radców Prawnych oraz organizacje pozarządowe.

Najbardziej krytykowano - także w Senacie - zapisy o danych internetowych, czyli zakresie każdorazowego skorzystania z usługi świadczonej drogą elektroniczną, np. adresów odwiedzanych stron, wpisów w wyszukiwarce, adresów email. Dziś po te dane do operatorów i firm internetowych służby występują na "potrzeby prowadzonych postępowań" pisemnie, i taką drogą je dostają.

Nowela przewiduje dostęp do tych danych online - przez tzw. bezpieczne połączenie internetowe (największe firmy utworzą je na swój koszt - Sejm przyjął poprawkę Nowoczesnej, by zwolnić od tego mniejsze firmy). Po dane służby będą mogły sięgać także w celu "rozpoznawania, zapobiegania, zwalczania, wykrywania przestępstw", "ratowania życia lub zdrowia ludzkiego bądź wsparcia działań poszukiwawczych" czy "realizacji zadań" ustawowych. Na pozyskanie treści np. maila czy czatu nadal będzie - tak jak dziś - potrzebna uprzednia zgoda sądu.

W lipcu 2014 r. TK orzekł, że niekonstytucyjne są: część podstaw prawnych kontroli operacyjnej; brak niezależnej kontroli pobierania danych telekomunikacyjnych przez służby; brak zasad niszczenia podsłuchów osób zaufania publicznego (np. adwokatów czy dziennikarzy); brak obowiązku niszczenia zgromadzonych danych nieprzydatnych. TK nakazał też określić maksymalny czas trwania czynności operacyjnych wobec jednostki, która w rozsądnym czasie po ich zakończeniu powinna być o nich informowana.

Kontrola operacyjna to dziś podsłuch, przegląd korespondencji i przesyłek (na co zgodę wyraża sąd). Dane telekomunikacyjne to informacje, czyj jest numer telefonu komórkowego, wykazy połączeń, dane o lokalizacji telefonu oraz numer IP komputera. Służby sięgają dziś po nie w każdej niemal sprawie, bez względu na wagę przestępstwa (sąd dziś tego nie kontroluje).

Zgodnie z nowelą, kontrola operacyjna - po uprzedniej zgodzie sądu - ma polegać na: podsłuchu; podglądzie osób w "pomieszczeniach, środkach transportu lub miejscach innych niż publiczne"; kontroli korespondencji (w tym elektronicznej); kontroli przesyłek; uzyskiwaniu danych z "informatycznych nośników danych, telekomunikacyjnych urządzeń końcowych, systemów informatycznych i teleinformatycznych". Łączny okres kontroli nie może przekroczyć 18 miesięcy (nie dotyczy to kontrwywiadu).

Sąd okręgowy będzie miał prawo do kontroli post factum pozyskiwania przez służby danych telekomunikacyjnych, pocztowych i internetowych. Uprawnione organy raz na pół roku będą przekazywały do sądu odpowiednie sprawozdania. Sąd mógłby zapoznać się z materiałami uzasadniającymi udostępnienie danych. Minister sprawiedliwości ma przedstawiać co roku Sejmowi i Senatowi informację o przetwarzaniu danych i wynikach kontroli.

Zdaniem krytyków noweli, sądowa kontrola pobierania danych nie będzie realna, bo będzie się odbywała na podstawie ogólnych sprawozdań, a sąd będzie mógł, ale nie będzie musiał, weryfikować, czy dane pobrano zasadnie. Ponadto sąd nie będzie miał narzędzi by żądać określonych czynności od służb przy stwierdzeniu nieprawidłowości - dodawano.

W nowelizacji znalazł się zapis zgłoszony w trakcie prac sejmowych przez rząd: że jeśli służby uzyskają informacje będące tajemnicą obrończą lub spowiedzi, to będą one natychmiast niszczone. W przypadku innych tajemnic zawodowych (np. dziennikarskiej, zwykłej adwokackiej czy lekarskiej) to sąd ma decydować, czy będą mogły być one wykorzystane w postępowaniu, czy też zniszczone. Od zgody sądu na wykorzystanie w postępowaniu tajemnicy adwokackiej, dziennikarskiej czy lekarskiej osoba, której tajemnica dotyczy, nie będzie się mogła odwołać (nowela daje to prawo tylko prokuraturze).

Mimo że TK postulował skrócenie okresu przechowywania billingów, w noweli utrzymano ustawowy 12 miesięczny. Dane, które w ocenie prokuratora nie mają znaczenia dla postępowania karnego, będą podlegać niezwłocznemu zniszczeniu.

Według organizacji pozarządowych nowelizacja pozwala na śledzenie przez służby danej osoby za pomocą GPS, bo obserwacja w miejscach publicznych nie podlega kontroli sądu. Według nich służby mogłyby też posługiwać się oprogramowaniem szpiegowskim w celu dostępu do "informatycznego nośnika danych i telekomunikacyjnego urządzenia końcowego" - jak zapisano w noweli.

Senat podejmuje decyzję o utajnieniu obrad bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

Senat został przywrócony w 1989 roku.