Trudna pamięć: Wołyń 1943 - sondaż CBOS
Rzeź wołyńska była przez lata nieobecna w polskiej świadomości historycznej. O wydarzeniach, które miały miejsce na Wołyniu, zaczęto mówić dopiero w latach 90. i w dalszym ciągu nie są one szerzej eksponowane ani w oficjalnej, ani w zbiorowej pamięci społeczeństwa polskiego. Mimo że w ostatnich pięciu latach zwiększył się odsetek osób, które słyszały o rzezi wołyńskiej, wydarzenia te są często sytuowane poza wspólnym doświadczeniem Polaków i Ukraińców. Są mylone z innymi faktami z okresu II wojny światowej lub wywołują tylko powierzchowne skojarzenia - wynika z najnowszego sondażu CBOS.
Zbrodnia wołyńska
Jedenastego lipca 1943 roku oddziały Ukraińskiej Powstańczej Armii zaatakowały blisko sto wsi położonych w powiatach horochowskim, włodzimierskim i kowelskim, w dawnym województwie wołyńskim. Był to kulminacja zbrodni dokonanej na ludności Wołynia przez ukraińskich nacjonalistów. Sprawcami zbrodni byli nie tylko członkowie formacji militarnych, ale też cywile. Część morderstw miała miejsce w świątyniach, ich ofiarami były również kobiety i dzieci, a same zbrodnie cechowały się wyjątkowym okrucieństwem. W tym roku mija 70. rocznica tych wydarzeń.
Wypadki, jakie miały miejsce na Wołyniu w latach 1943–1944, nadal stanowią jedną z białych plam we wspólnej historii Polski i Ukrainy. Przedmiotem sporu jest odpowiedzialność za wydarzenia sprzed siedemdziesięciu lat, ich motywy, sprawstwo, a także liczba ofiar.
Wydarzenia z 1943 roku nazywane są rzezią, ludobójstwem (nawet ludobójstwem okrutnym – genocidum atrox), czystką etniczną, masakrą, antypolskimi akcjami, wspólną tragedią czy też wojną domową lub konfliktem sąsiedzkim.
Dlatego w czerwcowym sondażu CBOS poprosił ankietowanych o ocenę obecnych stosunków polsko-ukraińskich i znaczenia przeszłości dla tych relacji.
Stosunki polsko-ukraińskie z historią w tle
Blisko połowa badanych (46 proc.) uważa, że stosunki między Polską i Ukrainą nie są ani dobre, ani złe. 18 proc. respondentów nie ma zdania w tej sprawie. Tylko co piąty ankietowany (21 proc.) określa te relacje jako dobre, a mniej więcej co siódmy (15 proc.) ocenia je krytycznie.
Ocena stosunków polsko-ukraińskich jest zróżnicowana ze względu na wiek badanych. Im starsi są respondenci, tym częściej wyrażają krytycyzm w tej sprawie, rzadziej natomiast określają stosunki ze wschodnim sąsiadem jako dobre.
Wśród najmłodszych ankietowanych (od 18. do 24. roku życia) blisko trzech na dziesięciu (29 proc.) określa je jako dobre, podczas gdy w grupie osób mających 65 lat i więcej odsetek ten jest prawie o połowę mniejszy (16 proc.). Młodzi są też mniej krytyczni w omawianej kwestii. Wśród respondentów w wieku 18-24 lata obecne stosunki polsko-ukraińskie źle ocenia tylko co dziesiąty, podczas gdy wśród osób mających przynajmniej 55 lat – co piąty (20 proc.).
Większość respondentów (69 proc.) deklaruje, że ma przynajmniej minimalną wiedzę o wydarzeniach, które miały miejsce na Wołyniu w 1943 roku, w tym nieco ponad jedna czwarta (28 proc.) twierdzi, że wiele o nich słyszała.
W porównaniu z pomiarem z 2008 roku zmniejszył się (o 10 punktów) odsetek badanych, którzy nic nie wiedzą o rzezi wołyńskiej – obecnie deklaracje takie składa 31 proc. ankietowanych. Zwiększył się natomiast (o 10 punktów) odsetek osób mających choćby minimalną wiedzę w tym zakresie, w szczególności tych, które wiele słyszały na ten temat (wzrost o 8 punktów).