Terroryzm w Czeczenii

Początkowo Rosja miała dobre stosunki z Czeczenią i innymi ludami Północnego Kaukazu, jadnak z czasem umocniła swoje wpływy i postanowiła przejąć władzę w tym rejonie. XIX wiek to okres nieustannych walk carskiej armii z kaukaskimi bojownikami, to czas represjonowania niepokornych ludów przez Rosję i wyniszczania Północnego Kaukazu. Do najważniejszych wydarzeń nasilającego się konfliktu należą: powstania Mansura (1785-1790), bunty wszczynane przez Bejbułata Tamijewa (1805-1806 i 1808-1811) i długoletnia wojna kaukaska (1818-1861). Inicjatywy kaukazkich ludów odwoływały się w dużej mierze do motywacji religijnych (od połowy XIX w. religią państwową Czeczeni jest Islam).

Kolejnym etapem konfliktu rosyjsko-czeczeńskiego są czasy władzy radzieckiej. W tamtym okresie (1944 r.) dochodziło do masowych przesiedleń Czeczenów, Inguszów, Karaczajów i Bałkarów z ojczystych ziem do Azji Środkowej. Czeczenom udało się wrócić z wygnania, jednak byli narodowością dyskryminowaną we własnej ojczyźnie, zarówno w sferze gospodarki, polityki i kultury. Warto dodać, że dopiero w 1989 r. na czele miejscowej partii komunistycznej stanął Czeczen. Wcześniej funkcja ta była zarezerwowana dla przedstawiciela rosyjskiej mniejszości.

Czeczenia brała udział w pierestrojce, a potem w procesie rozpadu ZSRR. Jednak efektem tego było pogłębienie konfliktu, bowiem Rosja nie chciała się zgodzić na niepodległość dotychczasowej republiki autonomicznej. W X 1991 w wyborach prezydenckich zwyciężył były generał radzieckiego lotnictwa Dżochar Dudajew, twórca partii Droga Islamu oraz przywódca Kongresu Czeczenów, który proklamował w XI 1991 niepodległość Czeczenii. Rosja odpowiedziała wprowadzeniem w XI 1991 stanu wyjątkowego w Czeczenii i sąsiedniej Inguszetii, a także wysłała nieudaną ekspedycję wojskową, która została zablokowana przez oddziały Dudajewa na lotnisku w stolicy kraju Groznym. W XII 1991 od Czeczenii oddzieliła się Inguszetia. Moskwa nałożyła na Czeczenię blokadę ekonomiczną.

Od 1994 nasiliła się ingerencja Rosji w sprawy Czeczenii (popieranie opozycji czeczeńskiej, inspirowanie zamachów na prezydenta Dudajewa, m.in. III 1992 i V 1994). W XII 1994 trzy kolumny pancerne wojsk rosyjskich (ok. 50 tys. żołnierzy) wdarły się na terytorium republiki. Do walki z nimi przystąpiło ok. 20 tys. bojowników czeczeńskich, stawiających zaciekły opór. Po zdobyciu stolicy Groznego (I 1995) oraz głównych czeczeńskich miast: Argunu, Gudermesu i Szali (III 1995), Rosjanie przejęli kontrolę nad krajem, powołując marionetkowy rząd republiki z gen. N. Koszmanem jako premierem. Działania zbrojne charakteryzowały się dużym okrucieństwem, którego symbolem stała się eksterminacja ludności wsi Samaszki dokonana w IV 1995.

Sukcesy rosyjskie zmusiły Czeczenów do podjęcia akcji terrorystycznych (m.in. VI 1995 zajęcie przez oddziały Sz. Basajewa szpitala w Budionnowsku i wzięcie 890 zakładników). Wewnętrzne spory w samej Rosji, wpływy polityków demokratycznych, a przede wszystkim determinacja Czeczenów spowodowały, że Moskwa zrezygnowała na pewien czas z siłowego rozwiązania konfliktu. Niedługo potem doszło jednak do interwencji zbrojnej, która przerodziła się w krwawą wojnę (1994-1996). Rosja poniosła porażkę militarną, co w połączeniu z negatywnym nastawieniem opinii publicznej wobec kontynuowania walk, skłoniło Borysa Jelcyna do zawarcia porozumienia pokojowego.

Podpisany między Rosją a Czeczenią traktat pokojowy miał charakter umowy międzynarodowej. Nie doszło jednak w jego następstwie do uznania przez Rosję czeczeńskiej niepodległości. Już w 1999 r. dochodzi do wznowienia konfliktu zbrojnego (w tym czasie w Rosji rżądzonej przez Jelcyna panuje kryzys gospodarczy i afery korupcyjne). Pretekstem nowej wojny była akcja Szamila Basajewa w Dagestanie i wybuchy bloków mieszkalnych w rosyjskich miastach.

Siły rosyjskie w Czeczenii, dowodzone przez gen. W. Kazancewa, szybko zajęły ważne czeczeńskie rejony, wkraczając w XII 1999 na przedmieścia stolicy. Działania zbrojne zmusiły ponad 190 tys. Czeczenów do emigracji do sąsiedniej Inguszetii, gdzie koczują w tragicznych warunkach. W Czeczenii walczy ok. 12-15 tys. bojowników, w tym 1,5 tys. najemników zagranicznych. Poparcia Czeczenom udzielił prawdopodobnie Osama ben Laden (arabski milioner, znany ze wspierania międzynarodowego terroryzmu).

W rozwiązanie konfliktu czeczeńskiego włączył się w XII 1999 przewodniczący Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, K. Vollebaek. W proteście przeciwko operacjom wojsk rosyjskich w Czeczenii media rosyjskie zaatakowali hakerzy. Do I 2000 Rosjanie stracili w wyniku wojny 600 żołnierzy, dalszych 1500 zostało rannych. W I 2000 Czeczeni przeprowadzili kontrofensywę w rejonie Szali i Gudermesu.

Jedne z większych akcji bojowników czeczeńskich:

Czerwiec1995 roku - oddział Szamila Basajewa przejął kontrolę nad szpitalem w Budianowsku. Przekazują żądania wycofania wojsk z Czeczenii i uwolnienia osób aresztowanych. Negocjacje prowadził ówczesny premier Wiktor Czernomyrdin. W mieście doszło wtedy do trwających 6 dni walk, w których zginęło 129 osób. Pół roku później czeczeńscy bojownicy zajęli szpital w Kizlarze w Dagestanie. 300 bojowników wzięło wtedy około dwóch tysięcy zakładników. W ciągu doby Czeczeni wypuścili większość z zakładników swojej narodowości.

* Styczeń 1996 roku* - bojownicy porwali statek "Awrasija" na Morzu Czarnym. Także wtedy Czeczeni żądali zaprzestania działań w zbuntowanej republice. Po negocjacjach oddali się w ręce tureckich władz.

31 sierpnia 1999 roku - bomba w wielkim domu towarowym w pobliżu Kremla zraniła 40 osób, z których jedna zmarła w kilka dni później w następstwie poparzeń, jakich doznała w eksplozji. Władze określiły wybuch jako "akt terroryzmu".

9 września 1999 - eksplozja rozerwała dziewięciokondygnacyjny budynek mieszkalny w południowo-wschodniej części Moskwy. Zginęły co najmniej 93 osoby. 13 września 1999: Eksplozja, zapewne ładunku wybuchowego, zniszczyła dom w południowej części Moskwy. Zginęło kilkadziesiąt osób.

15 marca 2001 roku - trójka Czeczenów porwała lecący ze Stambułu samolot rosyjskich linii. Samolot został odbity przez saudyjskie oddziały specjalne. Zginęły wtedy 3 osoby: porywacz, stewardesa i pasażer.

23 października 2002 - Czeczeńskie komando zajęło teatr na Dubrowce przetrzymując w nim przez 57 godzin ponad 800 zakładników. W czasie akcji grupy antyterrorystycznej śmierć poniosło - według oficjalnych danych - 129 zakładników i wszystkich 50 napastników. Zdecydowana większość zmarłych to ofiary gazu użytego przez Rosjan podczas akcji przeciwko czeczeńskiemu komandu.

5 lipca 2003 roku - dwie kobiety-samobójczynie wysadziły się w powietrze u wejścia do kas biletowych na koncert rockowy odbywający się na moskiewskim lotnisku Tuszyno. Oprócz zamachowczyń śmierć poniosło 15 osób.

10 lipca 2003 roku - ochrona jednej z restauracji nie dopuściła do zamachu w centrum Moskwy. Przy rozbrajaniu ładunku, który miał być podłożony przez kobietę, zginął saper Federalnej Służby Bezpieczeństwa (FSB)
.

9 grudnia 2003 roku - w następstwie eksplozji przed hotelem Nacional w centrum Moskwy ginie sześć osób; władze obarczają winą Czeczenkę- samobójczynię.

1 września 2004 roku - w należącej do Rosji autonomicznej republice Osetii Północnej o 9.00 - czasu moskiewskiego (7.00 czasu warszawskiego) zaczął się największy dramat. Szkołę nr 1 w miejscowości Biesłan zajął oddział partyzantów czeczeńskich. Kilkaset osób, które uczestniczyły w otwarciu roku szkolnego, w tym wiele dzieci, stało się ich zakładnikami. Terroryści ostrzegali, że w przypadku próby szturmu cały budynek. Przekazali żądania wycofania wojsk z Czeczenii i uwolnienia osób aresztowanych po rajdzie na Inguszetię (22 czerwca).

Fiaskiem skończyły się rozmowy o dostarczeniu wody, żywności i lekarstw. Partyzanci bali się, że do jedzenia Rosjanie dodadzą środków psychotropowych. W chaotycznej akcji odbijania zakładników 3 września zginęło co najmniej 339 osób (podobno ok.400) - większość to dzieci. W szpitalach znalazło się 727 osób. Oficjalny bilans do dnia dzisiejszego nie jest znany. Ten atak terrorystyczny oceniany jest jako najbardziej krwawy na świecie, po zamachu z 11 września na amerykański wierzowiec World Trade Center.

Rosyjską odpowiedzią na terrorystyczne zamachy Czeczenów są nie mniej okrutne działania. Jedna z najbardziej znanych organizacji broniących praw człowieka Human Rights Watch stwierdziła w swoim raporcie, że w Rosji kwitnie proceder porwań cywilów w Czeczenii, który odbywa się przy pełnej wiedzy i bezczynności Moskwy. Zdaniem HRW w ciągu pięciu lat wojny w Czeczenii przepadło bez wieści od 3 do 5 tys. cywilów. Zazwyczaj wyciągano ich z domów przy okazji tzw. zaczistek, czyli polowań na ludzi podejrzanych o współpracę z partyzantami. Ale porwania zdarzają się także w biały dzień na ulicy.

Jedną z najbardziej zagrożonych grup są chłopcy - studenci uniwersytetu w Groznym. Wielu z nich porywanych zostało dla okupu pod pozorem, że współpracują z partyzantami. Jeśli rodzina zapłaci od kilkuset do kilku tysięcy dolarów, to chłopak wraca do domu, ale ostatnio zdaniem obrońców praw człowieka jest coraz więcej porwań, w których ofiara przepada bez wieści albo jej ciało znajdowane jest w lesie lub w polu. "Rosja jest światowym liderem pod względem liczby zniknięć ludzi" - napisała HRW.

Znamiennym przykładem tego precederu było zniknięcie krewnych nieuznawanego przez Moskwę prezydenta Czeczenii Asłana Maschadowa zabitego 8 marca przez Rosjan.

Żródła: - Komitet Wolny Kaukaz
- Stanisław Ciesielski, Studia z dziejów Europy Wschodniej, Wrocław 2003, www.puls-swiata.subnet.pl
- Gazeta Wyborcza