Stosunki polsko-amerykańskie

W dniach 27-28 maja Polska gości prezydenta USA Baracka Obamę. To wyjątkowo znacząca wizyta dla relacji obu krajów. Należy zaznaczyć, że historia polsko-amerykańska ma wiele punktów zbieżnych. Nasze narody wielokrotnie walczyły o wspólne sprawy. Oficjalnie polsko-amerykańskie stosunki dyplomatyczne rozpoczęły się w kwietniu 1919 roku. Jednak jeszcze wcześniej ważne osobistości z obydwu krajów miały wpływ na Polskę i USA.

Wspomnijmy chociażby postać Tadeusza Kościuszki, który to w latach 70. XVIII wieku wyjechać do Ameryki i tam walczył w wojnie o niepodległość USA. Był za zniesieniem niewolnictwa, a za wojskowe zarobki wykupywał wolność czarnoskórych mieszkańców Ameryki i dawał pieniądze na ich kształcenie.

Premier Jarosław Kaczyński podczas składania wieńca pod pomnikiem Tadeusza Kościuszki w Chicago w 2006 roku.

(wp.pl/ PAP/ www.stosunkimiedzynarodowe.info/ www.polska-usa.pl/ ked)

Drugą istotną postacią XVIII wieku, która łączyła Polskę i Stany był Kazimierz Pułaski. Walczył o wolność zarówno polską, jak i amerykańską. Będąc w szeregach armii Jerzego Waszyngtona, dzięki swojej odwadze ocalił mu życie, za co został mianowany generałem. Ponadto nazywany był "ojcem amerykańskiej kawalerii". Zginął od ran odniesionych w bitwie pod Savannah w 1779 roku. W 1929 roku Senat amerykański ustanowił 11 października Dniem Pamięci Generała Pułaskiego, a w 2009 roku kongres amerykański przyznał mu pośmiertnie honorowe obywatelstwo USA. Co roku w pierwszą niedzielę października na 5. alei w Nowym Jorku odbywa się największa w Stanach parada Pułaskiego (Pulaski Parade) .

Również w Stanach nie brakowało znaczących osób, które się przyczyniły dla Polski. I tak na przykład Woodrow Wilson, będący 28. prezydentem USA, był zwolennikiem stworzenia niepodległego państwa polskiego. W styczniu 1918 roku wygłosił przed Kongresem cele programu pokojowego, który USA chciał osiągnąć w I wojnie światowej, czyli tzw. 14 punktów Wilsona. Stały się one podstawą traktatu wersalskiego. 13 punkt dotyczył Polski i brzmiał: "Stworzenie niepodległego państwa polskiego na terytoriach zamieszkanych przez ludność bezsprzecznie polską, z wolnym dostępem do morza, niepodległością polityczną, gospodarczą, integralność terytoriów tego państwa ma być zagwarantowana przez konwencję międzynarodową."

Poza tym Wilson był przyjacielem polskiego pianisty i działacza Ignacego Jana Paderewskiego.

Nie każdy wie, że również polska konstytucja w pewnym sensie łączy Polskę i Stany Zjednoczone. Otóż Konstytucja 3 maja uchwalona w 1791 roku i będąca drugim takim dokumentem na świecie była w dużej mierze wzorowana na I konstytucji na świecie - Konstytucji USA z 1787 roku. Mimo, że dostosowana do polskich realiów, to w obydwu pismach widać wyraźne wpływy myśli oświeceniowej.

Pierwsze strony Konstytucji Stanów Zjednoczonych (po lewej) i Konstytucji 3 maja (po prawej).

Herbert Hoover był prezydentem USA, któremu Polska zawdzięcza pomoc podczas II wojny światowej.Stworzył on Commission for Polish Relief (Comporel), dostarczającą w latach 1939-1941 żywność i odzież dla okupowanej Polski. Ale jeszcze przed wojną działał na rzecz naszego kraju. Za swoje zasługi wielokrotnie otrzymywał liczne odznaczenia i tytuły: za poprawę zdrowotności społeczeństwa polskiego UJ przyznał mu tytuł doktora medycyny, a w 1921 r. doktoraty honoris causa nadały mu Uniwersytet Warszawski i Uniwersytet Lwowski. Jest Honorowym Obywatelem Warszawy, Lwowa i Państwa Polskiego. W Warszawie przy Krakowskim Przedmieściu powstał skwer jego imienia.

Mówiąc o historii polsko-amerykańskiej nie można pominąć znaczenia Polonii w Stanach Zjednoczonych. Jest to kraj, w którym zamieszkuje największa liczb osób pochodzenia polskiego na świecie. W USA mieszka blisko 11 mln Polaków, a samo Chicago jest drugim miastem na świecie, zaraz po Warszawie, z największą liczbą mieszkańców z polskimi korzeniami.

Polacy zaczęli emigrować do Stanów Zjednoczonych już w XVII wieku. Jednak największe fale miały miejsce w XIX wieku po powstaniach narodowych i na początku XX wieku. Polacy opuszczali kraj z różnych powodów: zarobkowych, politycznych i ekonomicznych. Stany były wówczas dla wielu z nich upragnionym celem.

Na pokładzie statku Batory w kwietniu 1948 roku przypłynęła wycieczka Polonii amerykańskiej, 108 osób z robotniczych ośrodków w USA i 16 z Kanady. Rodacy spędzili w Polsce ponad dwa miesiące.

Po 1945 r. Polska stała się częścią bloku radzieckiego, więc siłą rzeczy była wrogiem USA podczas Zimnej Wojny. Jednak mimo to Polacy raczej uważali USA za sojusznika, niż wroga. Polepszenie relacji nastąpiło za władzy Gomułki po 1956 roku. Natomiast zdecydowana poprawa stosunków miała miejsce za Edwarda Gierka, kiedy to 1972 roku podpisano porozumienia konsularne między obydwoma krajami. W 1974 roku Gierek był pierwszym polskim sekretarzem, który odwiedził Stany Zjednoczone.

Powitanie I sekretarza KC PZPR Edwarda Gierka przez prezydenta USA Geralda Forda w Waszyngtonie.

Kolejnym ważnym momentem w historii polsko-amerykańskiej było wstąpienie do struktur NATO 12 marca 1999 roku. Wówczas Polska i USA stały się sojusznikami w obrębie jednego sojuszu militarnego. Wydarzenie to poprzedził długi okres starań o członkostwo w NATO, począwszy od 1989 roku.

Bronisław Geremek podpisuje w Bibliotece Trumana w Independence dokumenty akcesyjne członkostwa Polski w NATO. Za nim od lewej stoją: amerykańska sekretarz stanu Madeleine Albright, czeski minister spraw zagranicznych Jan Kavan i węgierski minister spraw zagranicznych Janos Martonyi.

Polska była powszechnie uważana za największego sprzymierzeńca Ameryki na kontynencie europejskim. Dużym wspólnym sukcesem polsko-amerykańskim było zorganizowanie w Warszawie w dniach 26-27 czerwca 2000 roku konferencji ministerialnej pod nazwą „Ku Wspólnocie Demokracji” z udziałem przedstawicieli 107 państw. Poza tym Polska ściśle współpracowała też z USA w promocji praw człowieka na forum ONZ. A w dziedzinie walki ze światowym terroryzmem, brała udział w operacji Enduring Freedom w Afganistanie oraz stanowiła znaczące wsparcie koalicyjne w Iraku.

\W październiku 2002 roku prezydent Polski Aleksander Kwaśniewski (z lewej) i minister obrony Polski Jerzy Szmajdziński spotkali się z polskimi żołnierzami w bazie wojskowej Bagram koło Kabulu. Prezydent podziękował żołnierzom za wkład w zapewnianie pokoju i stabilności w Afganistanie.

Potwierdzeniem wyjątkowo dobrych stosunków polsko-amerykańskich było podjęcie 27 grudnia 2002 roku decyzji o zakupie przez Polskę 48 amerykańskich samolotów myśliwskich F-16 za kwotę 3,5 miliardów dolarów. Był to największy kontrakt w historii polskich sił zbrojnych. Polska uzyskała na ten cel z USA olbrzymią, niskooprocentowaną, 15-letnią pożyczkę w wysokości 3,8 miliarda dolarów. W listopadzie 2006 roku nastąpiło przekazanie pierwszych samolotów bojowych F-16 do Polski.

Defilada podczas uroczystości przekazania pierwszych z 48 zakupionych przez Polskę samolotów bojowych F-16, w Poznaniu.

W styczniu 2004 roku prezydent Kwaśniewski odbył ważną wizytę roboczą w Stanach Zjednoczonych. Rozmowa z Georgem Bushem dotyczyła przede wszystkim konfliktu w Iraku, obowiązku wizowego dla Polaków i modernizacji polskich sił zbrojnych. Problem wiz był wyjątkowo uciążliwym tematem dla obu prezydentów – Polska uważała, że jako najbliższy sojusznik USA powinna zostać włączona do tzw. Visa Waiver Program i tym samym zwolniona z wiz, tym bardziej że wszystkie państwa członkowskie UE (oprócz Grecji) były objęte tym przywilejem. Ten sam temat poruszany był również podczas kolejnej wizyty prezydenta Kwaśniewskiego do USA w dniach 8-9 lutego 2005 roku. Drażliwej kwestii nie udało się jednak rozwiązać do dziś.

Prezydent Aleksander Kwaśniewski wysiada z samolotu specjalnego TU -154M, w bazie wojskowej Andrews 27 stycznia 2004 roku.

W styczniu 2007 roku USA oficjalnie zaproponowały Polsce instalację elementów amerykańskiego systemu obrony przeciwrakietowej. Pomiędzy Polską i Stanami Zjednoczonymi rozpoczęły się negocjacje w tej kwestii. Umowa o rozmieszczeniu w Polsce antybalistycznych rakiet przechwytujących została zawarta w sierpniu 2008 r. w Warszawie. Jednak zwycięstwo Baracka Obamy w wyborach prezydenckich w USA zrodziło pewne obawy co do dalszych losów tarczy antyrakietowej w Polsce. We wrześniu 2009 prezydent Barack Obama ogłosił zmianę planów, m.in. ze względów budżetowych. Jak informowało MON, decyzja o rezygnacji z rozmieszczenia w Polsce rakiet dalekiego zasięgu i przejściu na system SM-3 była także "podyktowana chęcią obniżenia ryzyka technologicznego", bowiem te rakiety miały największą liczbę trafień w testach. W lipcu 2010 r. podpisano protokół rewidujący umowę, gdy nowa amerykańska administracja zmieniła koncepcję obrony przeciwrakietowej.

Nieformalne spotkanie prezydentów USA George'a Busha i Polski Lecha Kaczyńskiego na Helu 8 czerwca 2007 roku. Spotkanie dotyczyło przede wszystkim kwestii tarczy antyrakietowej.

W grudniu 2010 roku prezydent Bronisław Komorowski odbył oficjalną podróż do USA. W ramach tego pobytu prezydenci Polski i USA spotkali się w Białym Domu i odbyli rozmowy. Komorowski i Obama mówili m.in. o współpracy militarnej i energetycznej, a także kwestii zniesienia wiz dla Polaków udających się do USA. Podczas tamtej wizyty polski prezydent zaprosił Obamę do Polski.

W dniach 27-28 maja Barack Obama odwiedza Polskę. Spotka się m.in. z prezydentem Bronisławem Komorowskim oraz premierem Donaldem Tuskiem. Prezydent USA przybywa do Warszawy również aby uczestniczyć w szczycie przywódców Europy Środkowo-Wschodniej. Spotka się też m.in. z rodzinami ofiar katastrofy pod Smoleńskiem, w której zginął prezydent Lech Kaczyński.

(wp.pl/ PAP/ www.stosunkimiedzynarodowe.info/ www.polska-usa.pl/ ked)