Spadająca kaczka

Ewenementem politycznym ostatnich dni jest wysokie poparcie dla prof. Zbigniewa Religii, lekarza, senatora, polityka o orientacji chadeckiej. Być może decyduje o tym zapaść służby zdrowia - Religa należy do konsekwentnych krytyków destruktora Mariusza Łapińskiego i na jego tle wypada bardzo pozytywnie. Jego popularność jest tym większa, że ma stosunkowo nieliczne grono przeciwników. Gdyby patrzeć na wyniki sondaży, abstrahując od partyjnych układów, salonowych gier i politycznych bójek przy barze o nazwie "wybory", to Religa mógłby być idealnym kandydatem tak zwanej drugiej strony na stanowisko prezydenta. To fachowiec oddany kardiochirurgii, człowiek dowcipny, z niejakim doświadczeniem politycznym i poważny. Do tego nie zasłania się, jak Jolanta Kwaśniewska, frazesami na temat polityki serca i miłości, ale rzeczywiście dba o ludzkie serca.

Najciekawsze jest pytanie, dlaczego ludzie zapewne nigdy nie mający wiele sympatii dla ekonomicznego liberalizmu czy polityki Kongresu Liberalno-Demokratycznego i Unii Wolności (to środowiska, z których wywodzi się większość polityków PO) tak gremialnie udzielają poparcia Platformie Obywatelskiej. Rzecz jest tym bardziej zastanawiająca, że tego rodzaju formacje dotychczas nie zyskiwały więcej niż 15 proc. głosów. Można tłumaczyć popularność platformy rolą Jana Rokity w komisji śledczej czy szczyptą populizmu obecnego w retoryce tej partii. Mówi się też, że w miarę jak postkomuniści tracą poważanie, wygrywać będzie najsilniejsza partia opozycyjna. Tak samo przecież wyglądała końcówka rządów Akcji Wyborczej "Solidarność": wtedy Leszek Miller zdobywał poparcie, punktując ekipę Buzka. Szło mu dobrze. Do czasu.

Nawet jeżeli przyjmiemy, że każde ze wskazanych wyżej wyjaśnień zawiera szczyptę prawdy, nie pomoże to w zrozumieniu oczekiwań społecznych wobec platformy i związku tych oczekiwań z jako tako ukształtowanym już publicznym wizerunkiem PO. Można zaryzykować twierdzenie, że platforma zyskuje, bo w opinii jej obecnych i zapewne zróżnicowanych sympatyków nie jest partią ideologiczną. Nie jest też kojarzona wyłącznie z hasłami rynkowymi, tak jak niegdyś Kongres Liberalno-Demokratyczny. Nie jest to również w szerokiej opinii partia klasy średniej czy też partia prawicy z jej hiperpatriotyzmem podszytym klerykalizmem i nacjonalizmem. Tego rodzaju ugrupowania znajdują się niemal na marginesie politycznym i nie widać oznak ich ożywienia. Nie jest też platforma postrzegana jako formacja antykomunistyczna.

Dla obywateli najważniejszym problemem - co pokazują badania socjologiczne - nie jest zły stan gospodarki, wysokie bezrobocie czy rosnące obszary nędzy. Prawie wszystkich Polaków łączy jedno przekonanie: mamy do czynienia już nie z nadwątleniem zaufania do państwa i polityków, niesprawnością państwa, ale niemal z załamaniem jego podstawowych funkcji. Symbolem tego stanu rzeczy jest korupcja obejmująca, zdaniem obywateli, całą administrację oraz polityków parlamentarnych. Są też nepotyzm, nieuczciwy lobbing w Sejmie i wynikające stąd wadliwe czy chore prawa. Jednocześnie Polakom dokucza marnotrawstwo środków publicznych i zwykły bałagan czy niekompetencja urzędników państwowych. Zasadniczym problemem łączącym ludzi różnych opcji, poglądów, stanowisk i statusów jest kryzys polskiej polityki i kryzys państwa. Kryzys, który nie jest definiowany w wąskomoralistycznej perspektywie, choć ten wymiar nie jest bez znaczenia. Chodzi o kryzys wszelkiej racjonalności w życiu publicznym. Objawia się on choćby tworzeniem
idiotycznych przepisów, odczuciem, że wszędzie mamy do czynienia z rozrostem biurokracji i dławieniem wszelkiej indywidualnej czy zbiorowej zaradności. Do tego ta właśnie biurokracja, co wynika z samej koncepcji naszego prawa, ma niemal wszystkich (a przede wszystkim przedsiębiorców) za oszustów.

Ostatnie wydarzenia polityczne: decyzja Trybunału Konstytucyjnego, która nie pozostawiła suchej nitki na ustawie o NFZ, powracająca sprawa moskiewskiej pożyczki czy liczne artykuły na temat skarbnika SdRP Wiesława Huszczy, wskazują na to, że wyciszony na lata program dekomunizacji znów będzie ożywał. Ciągle nie możemy się uwolnić od balastu dawnej nomenklatury, a to ona ze swoją nieudolnością, mrocznymi powiązaniami, tajnymi kontami wyznacza klimat, w jakim żyjemy. Coraz mniej osób ma wątpliwości, co do tego, że SLD gwarantuje mocne pozycje polityczne i gospodarcze dawnym towarzyszom i że robią oni wszystko, by zainstalować nam PRL-bis, tyle że z wyborami i półfikcją parlamentaryzmu. Nie oznacza to, że usunięcie dawnych komunistów ze stanowisk wiele zmieni. Może jednak chociaż stworzyć poczucie, że przywrócona zostanie wartość jawności życia publicznego i kompetencji w polityce.

Sojusz Lewicy Demokratycznej jest już skazany na klęskę. Pytanie, jak Platforma Obywatelska będzie zagospodarowywała przestrzeń polityczną pozostawioną przez postkomunistów i czy zdoła zachować powagę oraz trzeźwość osądu, gdy po wejściu do Unii Europejskiej zaczną rosnąć niektóre ceny, a wraz z nimi niepokoje społeczne. Co zrobi platforma, gdy deficyt budżetowy doprowadzi do paraliżu państwa i kryzysu konstytucyjnego? Co zrobi, gdy okaże się, że nie potrafimy sobie znaleźć miejsca w zjednoczonej Europie.

Paweł Śpiewak (Socjolog, kierownik Zakładu Historii Myśli Socjologicznej Uniwersytetu Warszawskiego, autor m.in. książek "Ideologia i obywatele", "W stronę dobra wspólnego")