Sąd Najwyższy: chorego psychicznie nie można izolować po odbyciu kary

Sprawa Krzysztofa S. była pierwszą rozpatrzoną przez SN kasacją od decyzji sądów podjętą na podstawie obowiązującej od stycznia 2014 r. ustawy o tzw. niebezpiecznych przestępcach.

Krzysztof S. trafił do zakładu karnego w Rzeszowie za gwałt. W czasie odbywania kary zaatakował strażnika więziennego i skazano go za usiłowanie zabójstwa. W więzieniu spędził dziewięć lat. Sąd apelacyjny oddalił wniosek o uznanie S. za osobę stwarzającą zagrożenie. Skargę kasacyjną wniosła rzeszowska prokuratura apelacyjna. S. był tzw. trudnym osadzonym. Jak poinformował SN, w czasie odbywania kary skierowano wobec niego około setki wniosków o kary dyscyplinarne.

Po rozpoczęciu rozprawy w SN przedstawicielka prokuratury i pełnomocnik rzeszowskiego zakładu karnego złożyli wniosek o wyłączenie jawności rozprawy z powodu obowiązku ochrony danych wrażliwych, jakimi są informacje o zdrowiu psychicznym podsądnego. SN jednak oddalił ten wniosek, gdyż "sprawa kasacyjna ma inny charakter, a problem jest prawny".

Wspierana przez Prokuraturę Generalną Prokuratura Apelacyjna w Rzeszowie oraz rzeszowski zakład karny wnieśli do SN o uchylenie decyzji rzeszowskiego sądu w sprawie Krzysztofa S., który odbywał karę wieloletniego więzienia za usiłowanie zabójstwa i gwałt.

Pod koniec odbywania kary przez Krzysztofa S. powołano zespół biegłych lekarzy, który stwierdził u skazanego chorobę psychiczną. Mając takie ustalenie, zakład karny wystąpił do Sądu Okręgowego w Rzeszowie o umieszczenie podsądnego w specjalnym ośrodku ds. leczenia osób z zaburzeniami, mieszczącym się w Gostyninie. W marcu zeszłego roku SO uwzględnił ten wniosek.

Miesiąc później rzeszowski sąd apelacyjny zmienił postanowienie SO. Sąd apelacyjny wskazał, że S. nie przejawia "zaburzeń" na tle osobowościowym lub seksualnym - jak mówi ustawa - lecz cierpi na chorobę psychiczną - a takiej przesłanki ustawa nie wskazuje. Krzysztof S. został zwolniony z ośrodka w Gostyninie, ale na podstawie innej decyzji sądu rodzinnego przebywa w innym zakładzie zamkniętym.

W tej sytuacji prokuratura postanowiła złożyć skargę kasacyjną, którą w czwartek rozpoznał SN. Prok. Henryka Gajda-Kwapień z Prokuratury Generalnej wniosła o uchylenie decyzji sądu apelacyjnego i zwrócenie mu sprawy do ponownego rozpoznania. Podkreślała, że sąd apelacyjny oddalając wniosek, dokonał zawężającej wykładni przepisu ustawy, działając wbrew intencji tego aktu prawnego, który - jak mówiła - ma chronić społeczeństwo przed osobami stwarzającymi zagrożenie.

- Zaburzenia osobowości mogą być wynikiem psychopatii, charakteropatii, ale mogą też być wynikiem choroby psychicznej, jak np. schizofrenii - która powoduje całkowity rozpad osobowości. U podsądnego chorobę stwierdzono później, a wcześniej stwierdzono zaburzenia osobowości, które są pojęciem szerszym - argumentowała prokurator.

Wsparł ją radca prawny rzeszowskiego zakładu karnego Jarosław Wielgos. - Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego nie zabezpiecza społeczeństwa ani osób z zaburzeniami psychicznymi tak, jak ustawa o ośrodku w Gostyninie - mówił.

SN oddalił kasację prokuratury, tym samym ostateczna jest decyzja rzeszowskiego sądu apelacyjnego, który nie uznał Krzysztofa S. za osobę z zaburzeniami w rozumieniu ustawy.

Jak mówił w ustnym uzasadnieniu decyzji SN sędzia Antoni Górski, ustawa o "zaburzonych" jest tzw. ustawą specjalną. - Wprowadza kategorie osób określanych jako "stwarzające zagrożenie" - i tylko do tych kategorii się ona sprowadza. Wprowadza definicję legalną takich osób. Jednym z trzech wymogów jest, aby u takiej osoby występowały "zaburzenia psychiczne" - i jest określony katalog tych zaburzeń: upośledzenie umysłowe, zaburzenia osobowości lub zaburzenia seksualne. Jest bezsporne, że ustawa nie wymienia tu choroby - wskazywał.

SN przyznał, że choroba psychiczna jest formą zaburzenia, ale nie wymienia jej definicja legalna z ustawy. Jak mówił sędzia Górski, poza celem terapeutycznym deklarowanym w ustawie ma ona także wymiar represyjny, ponieważ ogranicza wolność w przypadku zastosowania dozoru, bądź wręcz pozbawia wolności - w przypadku decyzji o umieszczeniu w ośrodku w Gostyninie. - Wartości konstytucyjne sprzeciwiają się stosowaniu do takiej ustawy, która zawiera elementy izolacyjne i represyjne, wykładni rozszerzającej - podkreślił.

Ustawa o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób umożliwia dyrektorowi zakładu karnego skierowanie wniosku o uznanie danej osoby za stwarzającą zagrożenie dla innych i zastosowanie wobec niej, już po odbyciu kary więzienia, nadzoru prewencyjnego lub leczenia w ośrodku zamkniętym. Wielu prawników oraz część organizacji pozarządowych uważa, że przepisy te mogą być niekonstytucyjne i naruszać zasadę niedziałania prawa wstecz. W Trybunale Konstytucyjnym na rozpoznanie oczekują wnioski prezydenta RP, Rzecznik Praw Obywatelskich oraz pytania prawne sądów odnoszące się do części zapisów tej ustawy.