Uciekinierzy z Auschwitz. Wydostali się przez... Meksyk

Żeby uciec z Auschwitz, potrzeba było doskonałego planu. Jego podstawą była perfekcyjna znajomość topografii terenu i konstrukcji obozu. W jego wewnętrznej części więźniowie spędzali noce. Od świata odgradzały ich dwie linie pod wysokim napięciem. Ich dotknięcie równało się pewnej śmierci. W zewnętrznym obozie w ciągu dnia osadzeni byli zmuszani do niewolniczej pracy. Nadzorowali ich strażnicy w rozmieszczonych co 80 metrów wieżach. Ktokolwiek znalazł się w odległości mniej niż 10 metrów od zewnętrznego kordonu, był rozstrzeliwany bez ostrzeżenia. Jednak po zmroku teren pustoszał. Zewnętrzna część nie była wówczas pilnowana – nie było takiej potrzeby.

Wszystko zmieniało się, kiedy strażnicy podczas wieczornego odliczania nie doliczyli się jakiegoś więźnia. W części zewnętrznej na trzy doby lądowali wówczas uzbrojeni strażnicy. Po tym czasie zwijano dodatkowe zabezpieczenia – potencjalnego zbiega miało dopaść SS. A zatem, aby uciec, trzeba było przetrwać w ukryciu trzy dni w zewnętrznej strefie. Tylko jak?

Trzeba było się schować. Oczywiście pod ziemią. Miejsce – lej po pocisku – namierzył radziecki Żyd nazwiskiem Cytryn. Potajemnie zabezpieczono je i przerobiono na schron dla czterech osób. Dodatkowo rozrzucono nasączoną benzyną machorkę. Po co? Żeby zmylić psy. Kryjówka znajdowała się na terenie placu budowy Birkenau III, gdzie mieli trafiać więźniowie z Węgier. Pozwalano im mieć na sobie tylko kolorowe koce, a że kojarzyły się one z Indianami, stąd miejsce to nazywano Meksykiem.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Cytryn wypróbował bunkier jako pierwszy. Przez trzy doby nic się nie stało – nie znaleziono go. Dołączyło do niego trzech kolejnych więźniów. Wieczorem 5 marca 1944 roku po usłyszeniu słów "Postenkette abziehen!" opuścili schronienie i wydostali się na wolność, ale ich radość nie trwała długo. Natknęli się na niemieckich leśników. Ci zawiadomili mundurowych, którzy złapali zbiegów. Odtransportowano ich z powrotem do Auschwitz.

Tej samej nocy próbę ucieczki podjęło jeszcze dwóch innych więźniów, jednak, jak pisze Jonathan Friedland w książce "Uciekinier z Auschwitz. Jak ujawniono prawdę o Holokauście": "nie zaszli aż tak daleko. Ci dwaj nie podjęli środków bezpieczeństwa i nie pozbyli się cennych przedmiotów. Złapano ich obładowanych bogactwem: jedni mówili, że chodziło o złoto, inni, że o brylanty ukryte w bochenku chleba".

Postanowiono przykładnie ich ukarać. 17 marca niedoszłych zbiegów wprowadzono na plac, na którym ustawiono szubienicę. Ale nie mieli zginąć od razu. Najpierw kolejno wymierzono im karę chłosty – po 50 batów. Ostatecznie powieszono dwóch uciekinierów. Pozostałych czterech odprowadzono do niesławnego bloku 11, gdzie zapewne poddano ich torturom, by wyciągnąć z nich szczegóły ucieczki. Ale nie wydali bunkra. Oprawcom wcisnęli bajkę o zupełnie innej kryjówce. Udawali złamanych – skutecznie. Kaci dali się nabrać.

To otworzyło drogę do ucieczki następnym więźniom. Ze schronu w Meksyku postanowili skorzystać Alfréd Wetzler i Walter Rosenberg (później zmienił imię i nazwisko na Rudolf Vrba) – dwóch Słowaków, którzy przeszli do historii dzięki raportowi o niemieckich zbrodniach w obozach koncentracyjnych, opublikowanemu po wydostaniu się na wolność. Informacje, które ujawnili, doprowadziły do zatrzymania transportów węgierskich Żydów do Auschwitz w lipcu 1944 roku. Tym samym ocalili przeszło 200 tysięcy ludzi.

Jednak nie od razu udało im się uciec. Pierwszą próbę podjęli 3 kwietnia. Mieli do nich dołączyć dwaj polscy Żydzi – Bolek i Adamek, ale na miejsce zbiórki dotarło tylko trzech niedoszłych zbiegów. Czwartego pilnował podejrzliwy esesman. Podejście drugie również zakończyło się porażką: jeden z Żydów dostał dodatkowe zadanie.

7 kwietnia, przy trzeciej próbie pecha miał Walter. Dwaj niemieccy podoficerowie postanowili go przeszukać. Mężczyzna wpadł w panikę, ponieważ miał przy sobie… zegarek! Jak pisze w książce "Uciekinier z Auschwitz. Jak ujawniono prawdę o Holokauście" Jonathan Friedland: "Wyobraził sobie następną scenę. Tłum wpatrzony w szubienicę, pętla wokół szyi Waltera, gdy kierujący egzekucją nazista wykrzykuje: »Po co więźniowi zegarek, jeśli nie zamierza uciekać?«".

Na domiar złego przy przeszukaniu wykryto u niego "walutę" – ok. setki papierosów. Tylko za to mógł wylądować w bloku 11. Tak się jednak nie stało. Zapewne nigdy tak bardzo nie ucieszyło go uderzenie w plecy i obalenie na ziemię, oznaczające koniec przeszukania. Wprawdzie potem przyszły kolejne ciosy, ale ostatecznie strażnik kazał mu zejść z oczu. Dlaczego tak "łagodnie" go potraktowano? Unterscharführer oznajmił, że "ma lepsze rzeczy do roboty".

W końcu udało mu się dotrzeć na miejsce, gdzie czekał już Wetzler. Wśliznęli się do kryjówki, a Bolek i Adamek zabezpieczyli wejście deskami, życząc im "szczęśliwej podróży". Jonathan Friedland w "Uciekinierze z Auschwitz" komentuje: "Tej nocy, gdy zmienia się data roczna według kalendarza księżycowego, Żydzi celebrują swoją wolność, dziękują mądremu i wszechmocnemu Bogu, że nie zapomniał o swym ludzie, za wybawienie ich od złego władcy i z niewoli. Gdy Fred i Walter kulili się w mroku, starożytny przekaz był jasny: tej nocy Żydzi uciekli z niewoli ku wolności".

Ale już pierwszej nocy przy przeliczaniu więźniów zauważono ich brak. Zawyły syreny. Następnego dnia ze schronu Wetzer i Rosenberg (Vrba) usłyszeli tupot i szczekanie psów. Poszukiwania trwały. Jednak machorka z benzyną spełniała swoje zadanie – zwierzęta nie zauważyły w tym miejscu obecności człowieka. Wszystko szło dobrze. Jedynym zmartwieniem uciekinierów było to, że nie wiedzieli, czy w międzyczasie nie spróbuje zbiec jeszcze jakiś więzień. To byłoby dla nich wyrokiem.

Na szczęście nic takiego się nie stało. Aczkolwiek długie dni spędzone bez ruchu i bez jedzenia w nienaturalnej pozycji zrobiły swoje. Gdy przyszło do momentu ucieczki, mięśnie odmawiały im współpracy. Byli też osłabieni samym pobytem w obozie. Dlatego poruszenie zakrywających ich desek po odwołaniu poszukiwań stanowiło spore wyzwanie. A potem jeszcze należało odłożyć je na miejsce – by inni również mogli skorzystać z tego bunkra.

Ruszyli. Po drodze musieli pokonać coś, co mogło być polem minowym. Vrba przeszedł pierwszy, Wetzer podążył po jego śladach. Dotarli do ogrodzenia. Postanowili nie ryzykować, chociaż akurat w tamtych drutach nie płynął prąd. Unieśli je przy pomocy wcześniej przygotowanych klamerek do bielizny. Znaleźli się po drugiej stronie ogrodzenia. Byli wolni. Jak pisze Jonathan Friedland: "Niedługo minęli obóz wewnętrzny, jego światła wydawały się ciepłe i zachęcające. Jeśli ktoś nie był tu wcześniej, mógłby uznać, że miejsce wygląda wręcz przytulnie na tle pustej ciemności dookoła".

Tamtego dnia, 10 kwietnia 1944 roku, dotarli do tablicy ostrzegającej: "Teren obozu KL Auschwitz. Przekraczanie ogrodzenia wzbronione. Grozi natychmiastowym zastrzeleniem". Przekroczyli je. I nikt ich za to nie zastrzelił.

Herbert Gnaś, portal ciekawostkihistoryczne.pl

Źródło:

Artykuł powstał na podstawie książki Jonathana Friedlanda "Uciekinier z Auschwitz. Jak ujawniono prawdę o Holokauście", Świat Książki, Warszawa 2024.