Przeciw Sądowi i IPN-owi

Dotąd Instytut zastrzegał, że nie może wydawać jednoznacznych opinii, czy osoba odnotowana w archiwach PRL-owskiego MSW faktycznie współpracowała ze służbami. Przyznawał, że nie prowadzi pełnego postępowania dowodowego, bo nie może przesłuchiwać świadków itd. Choć detale nowej wersji lustracji nie są znane, jest jasne, że pracownicy IPN-u takie uprawnienia musieliby dostać.

Nie zmienia to jednego: że o ludzkiej czci decydować by mieli archiwiści, historycy i prokuratorzy. Niczego im nie ujmując: doświadczenie pokazuje, że lepiej, gdy ludzkie losy ważą niezależni sędziowie. Zwłaszcza, że uznanie za agenta skutkować ma wymiernymi sankcjami (zakazem piastowania funkcji publicznych), a lustracja obejmie kolejne grupy obywateli. Na dodatek w dziejach Instytutu jest parę plam, wskazujących na jego upolitycznienie bądź swawolne traktowanie obowiązujących regulacji.

Naturalnie pomysłodawcy zastrzegają, że przewidują sądową drogę odwoławczą – tyle że nie byłby nią Sąd Lustracyjny, lecz powszechny. Nie wyjaśniają, jak się to ma specyfiki spraw lustracyjnych oraz koniecznych dla ich prawidłowego rozpatrzenia wiedzy oraz życiowego doświadczenia. Nie mówiąc o długich terminach, dalszych krokach odwoławczych itd.

Co też ważne: zmiana procedur lustracyjnych uderzy też w sam IPN. Owszem, stanie się on jednym z kluczowych narzędzi politycznych – i w tym sensie jednym z najważniejszych urzędów w państwie. Lecz do historii wejdzie najwyżej jako organ śledczy, a nie instytucja zasłużona dla przybliżenia prawdy o naturze systemu komunistycznego. A choć w przedstawianej dotąd przez IPN wizji dziejów PRL mierziło czasem rozłożenie akcentów czy brak subtelności, to właśnie na polu badawczo-edukacyjnym Instytut sprawdził się najlepiej.

Krzysztof Burnetko

Przeczytaj najnowszy komentarz w serwisie www.polityka.pl