Prawo o szkolnictwie wyższym wprowadza podział studiów na trzy stopnie: studiami 1. stopnia będą studia licencjackie i inżynierskie, 2. stopnia takie, które kończą się magisterium, a 3. stopnia - doktoratem.
Utrzymany został tradycyjny model kariery akademickiej - najpierw stopień doktora, potem doktora habilitowanego, a następnie tytuł profesora. Stanowiska profesorskie będą zarezerwowane dla osób z habilitacją. W indywidualnych przypadkach doktor bez habilitacji będzie mógł startować w konkursie na stanowisko profesora, pod warunkiem że ma wybitne osiągnięcia naukowe.
W ustawie zapisano także, że pracownik naukowo-dydaktyczny zatrudniony na wyższej uczelni ma prawo do podjęcia dodatkowej pracy na jednym etacie (lub prowadzenia działalności gospodarczej). Podjęcie dodatkowej pracy w więcej niż jednym miejscu może stać się podstawą do zwolnienia z macierzystej uczelni.
Rektorem uczelni niepublicznej może być osoba legitymująca się stopniem naukowym doktora, w szkole publicznej kandydat na rektora musi być profesorem lub doktorem habilitowanym. W przypadku rażącego naruszenia prawa minister będzie mógł odwołać rektora po zasięgnięciu opinii Państwowej Komisji Akredytacyjnej oraz Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich lub Konferencji Rektorów Zawodowych Szkół Polskich.
Ustawa reguluje także kwestie plagiatów. W przypadku podejrzenia o plagiat w pracach dyplomowych rektor będzie natychmiast wszczynał postępowanie wyjaśniające, a gdy podejrzenie okaże się prawdziwe, wstrzymywał nadanie tytułu czy stopnia naukowego. Postępowanie dyscyplinarne z mocy prawa będzie wszczynane także wobec pracowników naukowych podejrzewanych o plagiat, korupcję, płatną protekcję czy inne oszustwo naukowe.
Zgodnie z ustawą, podstawą przyjęcia na studia będzie nowa matura, dodatkowe egzaminy uczelnie będą mogły przeprowadzać tylko za zgodą ministra edukacji. Minister edukacji zobowiązany jest do publikacji na resortowych stronach internetowych wykazu uczelni publicznych i niepublicznych oraz informacji o szkołach, którym np. cofnięto uprawnienia do prowadzenia danego kierunku.
Prawo o szkolnictwie wyższym porządkuje wszystkie sfery działalności wyższych uczelni w jednym dokumencie. Do tej pory porządkowały to różne ustawy: o szkolnictwie wyższym, stopniach i tytule naukowym, Komitecie Badań Naukowych i wyższych szkołach zawodowych. Zasady zapisane w ustawie sprawiają, że polskie szkoły wyższe spełniają wszystkie wymogi, jakie uczelniom stawia Deklaracja Bolońska (mówiąca o stworzeniu wspólnej europejskiej przestrzeni edukacyjnej).
Prace nad Prawem o szkolnictwie wyższym zaczęły się na początku lat 90. Powstało kilkanaście różnych projektów; w poprzedniej kadencji jeden trafił do Sejmu, posłowie nie zdążyli go przyjąć przed końcem kadencji.
W Polsce działa ok. 400 wyższych uczelni, uczy się na nich ponad 1,8 mln studentów.
