Pastusiak: odzyskać polskie dobra kultury
Syracuse w Stanach Zjednoczonych i Muzeum
im. Puszkina w Moskwie - to tylko niektóre z miejsc, gdzie zostały
zlokalizowane polskie dzieła sztuki wywiezione w czasie lub po II
wojnie światowej. Marszałek Senatu Longin Pastusiak apeluje o
bardziej intensywne działania rządu w zakresie ich rewindykacji.
"W czasie II wojny światowej Polska poniosła wyjątkowo duże straty w dziedzinie dóbr kultury. Ponad pół wieku po jej zakończeniu odzyskanie naszych dzieł sztuki to jedna z tych spraw, które wciąż nie zostały zamknięte. W sprawie rewindykacji naszych dóbr rząd polski działa powoli i opieszale" - powiedział Pastusiak.
Marszałek przedstawił historię polskich kolekcji znajdujących się w Le Moyne College w Syracuse (USA) i Muzeum im. Puszkina w Moskwie.
W Syracuse znajduje się 7 obrazów i 4 gobeliny, które prezentowano podczas wystawy światowej na przełomie 1939 i 1940 roku. Obrazy - to praca zbiorowa, przedstawiająca najważniejsze wydarzenia z historii Polski, m.in. Unię Lubelską, Konfederację Warszawską, Odsiecz Wiednia, Konstytucję 3 Maja. To wspólne dzieło 11 artystów, m.in. Bolesława Cybisa, Jana Gotarda, Antoniego Michalaka, Jana Zamoyskiego. Z powodu wybuchu II wojny światowej pozostały one na terenie USA, a w 1958 roku komisarz wystawy, Stefan Ropp, przekazał je w darze Coleggowi Le Moyne.
"Komisarz wystawy nie miał prawa przekazać tych obrazów Syracus. Mamy więc pełne podstawy prawne do ich odzyskania. Wiemy, że rząd polski zapłacił artystom za ich namalowanie, rząd polski wysłał je też na wystawę światową. Są kwity celne udowadniające, że to własność naszego kraju" - argumentuje Pastusiak.
Marszałek zamierza zwrócić się do wiceprezydenta USA Dicka Cheneya o zajęcie stanowiska w tej sprawie i "wywierać naciski" za pośrednictwem Kongresu Polonii Amerykańskiej.
Pastusiak zwrócił również uwagę na polskie dzieła sztuki wywiezione we wrześniu 1945 roku z Gdańska, których część znajduje się obecnie w Muzeum im. Puszkina w Moskwie.
"W 1945 roku wyjechało z Gdańska 97 skrzyń z dziełami sztuki. Część z nich wróciła do kraju w 1956 roku, pozostałe nadal są na terenie Rosji" - informuje Pastusiak.
Wiosną 2002 roku rosyjski parlament przyjął uchwałę o zwrocie dzieł sztuki, które znalazły się na terenie Rosji po II wojnie światowej. Muzea rosyjskie rozpoczęły inwentaryzację swych zbiorów. Na stronie internetowej Muzeum im. Puszkina znajdują się co najmniej dwa obrazy wywiezione z Gdańska - projekt "Sądu Ostatecznego" Antoniego Moellera oraz "Podwórko z drobiem" Daniela Schulza.
Pastusiak uważa, że rząd polski powinien wysłać do Moskwy grupę ekspertów, która mogłaby zidentyfikować pozostałe dzieła.
W czasie II wojny światowej Polska poniosła ogromne straty w dziedzinie ruchomych dóbr kultury. Największe straty miały miejsce na dawnych Kresach Wschodnich, które po zakończeniu wojny pozostały w granicach ZSSR. Ponadto wracająca spod Berlina przez terytorium Polski Armia Czerwona organizowała systematyczny wywóz dóbr kultury.
Wstępnych szacunków strat dokonano zaraz po zakończeniu wojny, częściowo na podstawie danych gromadzonych przez struktury Polskiego Państwa Podziemnego. Wykazały one utratę ponad 500 tys. ruchomych obiektów zabytkowych, w tym około 100 tys. bezpowrotnie zniszczonych. Aktualnie prowadzony przez Ministerstwo Kultury katalog strat obejmuje ponad 50 tys. obiektów, w tym np. 4600 utraconych obrazów malarzy polskich i ponad 5 tys. obcych.