Parytet w wyborach
W wyborach samorządowych wszyscy pełnoletni obywatele Polski, oraz niektórzy obywatele UE i Wielkiej Brytanii, wybierają kandydatów na radnych do rady gmin, powiatów i sejmików województw, oraz dzielnicy miasta stołecznego Warszawy, a także na wójtów, burmistrzów i prezydentów miast. Czy na listach wyborczych zgłaszanych przez poszczególne komitety panuje parytet płci? Czy w Kodeksie wyborczym narzucony jest parytet w wyborach samorządowych?
Listy kandydatów w wyborach samorządowych
W wyborach do jednostek samorządu terytorialnego wyborcy, tj. osoby mające czynne prawo wyborcze, wybierają radnych i kandydatów do organów stanowiących JST. Radni wybierani są w okręgach wyborczych bezpośrednio spośród zgłoszonych kandydatów na listach wyborczych. Jedynie komitety mogą zgłosić w każdym okręgu jedną listę kandydatów – nie może być ich więcej.
Na liście kandydatów w wyborach do rady gmin, powiatów, sejmików województw i rady dzielnicy m.st. Warszawy w gminie liczącej do 20 000 mieszkańców musi znaleźć się choć jedno nazwisko. W większych, lista nie może zawierać mniej niż 5 nazwisk.
Parytet na listach wyborczych w wyborach do rad
O parytecie mówi się w kontekście zasady równości proporcji dwóch lub więcej wielkości. Parytet płci dotyczy zrównoważenia liczby czynnych polityczek i polityków
Już w 2011 roku wprowadzono parytet na listach wyborczych, co jest efektem zgłoszenia rok wcześniej do Sejmu obywatelskiego projektu ustawy, której celem było zwiększenie aktywności politycznej kobiet. W 2011 roku, na mocy zmian w tzw. ustawie kwotowej, na komitety wyborcze nałożono obowiązek przeznaczania dla kobiet określonej liczby miejsc na listach.
Wyrażono to w art. 425 § 3 Kodeksu wyborczego. Ustalono, że na liście:
- Liczba kobiet nie może być mniejsza niż 35 proc. wszystkich kandydatów.
- Liczba mężczyzn nie może być mniejsza niż 35 proc. liczby wszystkich kandydatów.
Dodatkowo ustalono w art. 457 Kodeksu wyborczego, że w przypadku wyborów do rad powiatów, liczba kandydatów na liście nie może być mniejsza niż 3 i większa niż liczba radnych wybieranych w danym okręgu wyborczym, powiększona o dwóch kandydatów. W przypadku zgłoszenia listy zawierającej tylko 3 kandydatów, liczba kobiet lub mężczyzn nie może być mniejsza niż 1. Oznacza to, że wszyscy 3 kandydaci nie mogą być mężczyznami lub wszystkie 3 kandydatki nie mogą być kobietami.
Miejsce kobiet i mężczyzn na listach wyborczych
Parytet na listach wyborczych kandydatów do jednostek samorządu terytorialnego istnieje i poszczególne komitety wyborcze muszą się do niego stosować. Kodeks wyborczy nie narzuca, jaki odsetek tzw. miejsc biorących powinny zajmować kobiety. Nie ma wymogu, aby znalazły się na pierwszych miejscach takich list.
Konstytucja RP a parytet w wyborach samorządowych
Parytet na listach wyborczych w wyborach do JST nie jest jedynie wymysłem polityków. Wynika bezpośrednio z art. 33 Konstytucji RP. Ustawa zasadnicza stanowi, że kobieta i mężczyzna w Polsce mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym. Ważne są także wyrażone w art. 2 Konstytucji RP zasady państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej czy też równego traktowania każdej osoby pod względem płci.
Ile kobiet zasiada w samorządach terytorialnych?
Główny Urząd Statystyczny podaje, że w ostatnich latach nieznacznie wzrósł odsetek kobiet zasiadających w samorządach lokalnych. Na swoich stronach internetowych raportuje, że odsetek ten wynosił w 2023 roku:
- 12,2 proc. – w przypadku stanowiska wójta, burmistrza lub prezydenta miasta,
- 31,3 proc. – w przypadku rady gmin,
- 33,3 proc. – w przypadku rady miast na prawach powiatów,
- 24,8 proc. – w przypadku rady powiatów,
- 29,8 proc. – w przypadku sejmików województw.
Najmniej kobiet piastuje stanowisko wójta, burmistrza lub prezydenta miasta w poszczególnych miastach i miejscowościach.