Od Sienkiewicza do Szymborskiej

W całej historii literackiego Nobla cztery razy przyznano tę nagrodę Polakom. Poza Szymborską otrzymali ją: Henryk Sienkiewicz (1905 r.), Władysław Reymont (1924 r.) i Czesław Miłosz (1980 r.).

Jako pierwszy z Polaków literackiego Nobla otrzymał w 1905 roku Henryk Sienkiewicz (1846-1916). Studiował prawo, a potem filologię i historię, pasjonowało go jednak dziennikarstwo. Wiele podróżował, a jego reportaże z Ameryki Północnej cieszyły się wielką popularnością. Jego pierwsze próby literackie to nowele i humoreski o tematyce obyczajowej i społecznej.

Najlepiej czuł się jednak tworząc powieści historyczne. Sławę literacką przyniosła mu "Trylogia", pisana "ku pokrzepieniu serc". Znaczącą pozycją w jego twórczości stała się powieść "Krzyżacy", przypominająca w okresie pruskiej germanizacji polskie zwycięstwo pod Grunwaldem.

Sławę międzynarodową przyniosła Sienkiewiczowi napisana w 1896 r. powieść "Quo Vadis" - obraz z czasów Nerona i rodzącego się chrześcijaństwa. Właśnie dzięki tej powieści tłumaczonej na wiele języków Sienkiewicz zyskał rangę pisarza europejskiego.

20 lat po Sienkiewiczu literacką nagrodę Nobla otrzymał w 1924 r. Władysław Reymont (1867-1925), pochodzący ze wsi Kobiele Wielkie pod Radomskiem. Próbował w życiu różnych zawodów - był krawcem, występował w wędrownych teatrach, pracował na Kolei Warszawsko- Wiedeńskiej. Debiutował w 1892 r. jako korespondent terenowy warszawskiego "Głosu" i nowelista w krakowskiej "Myśli".

Jego opowiadania i nowele cieszyły się dużą popularnością, jednak pierwszą powieścią, z której sam autor był zadowolony, była "Ziemia obiecana". W latach 1899-1908 tworzył Reymont swoje najgłośniejsze dzieło - "Chłopów", epopeję życia polskiej wsi z przełomu XIX i XX wieku. Właśnie za tę powieść w 1924 r. wyróżniono Reymonta literacką Nagrodą Nobla.

Kolejnego literackiego Nobla otrzymał w 1980 r. przebywający wówczas na emigracji w USA poeta Czesław Miłosz. Urodził się w 1911 r. na Litwie. Podczas studiów prawniczych na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie był współzałożycielem grupy poetyckiej "Żagary" i współredaktorem pisma o tej samej nazwie.

W 1933 r. wydał pierwszy tom poezji "Poemat o czasie zastygłym". Pracował później w Polskim Radiu w Wilnie i w Warszawie, ogłaszał wiersze i artykuły w licznych pismach literackich, m.in. w "Ateneum", "Kwadrydze" i "Pionie". Po zajęciu Wilna przez Sowietów uciekł do Warszawy, gdzie w czasie okupacji uczestniczył w podziemnym ruchu literackim pod pseudonimem Jan Syruć. Okupacyjne wiersze Miłosza ukazały się po wojnie w tomie "Ocalenie".

Od 1945 r. pracował w dyplomacji - najpierw w konsulacie polskim w Nowym Jorku, później w ambasadzie polskiej w Waszyngtonie, wreszcie jako sekretarz ambasady w Paryżu. W 1947 roku w "Twórczości" ukazał się jego "Traktat moralny". W 1951 r. odmówił powrotu do Polski; pozostając we Francji, podjął współpracę z paryską "Kulturą". W 1953 roku ukazał się "Zniewolony umysł" i "Zdobycie władzy", a cztery lata później "Traktat poetycki".

Zaproszony na wykłady na Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley w 1961 r. osiadł w USA na stałe jako profesor języków i literatur słowiańskich. Publikował głównie w Paryżu i w Stanach Zjednoczonych, w PRL przez wiele lat jego twórczość była na indeksie. Zbiory esejów "Widzenia nad zatoką San Francisco", "Ziemia Ulro", "Ogród nauk" i tomy wierszy "Gucio zaczarowany", "Miasto bez imienia", "Gdzie słońce wschodzi i kędy zapada" to tylko niektóre tytuły, które przyniosły mu w 1980 r. literacką Nagrodą Nobla. W ostatnich latach przed śmiercią Miłosza w 2004 roku ukazały się tomiki "To", "Orfeusz i Eurydyka" i "Druga przestrzeń".

W 1996 roku literacką Nagrodę Nobla otrzymała Wisława Szymborska. Urodziła się 2 lipca 1923 r. w Bninie pod Poznaniem; od 1931 r. mieszka w Krakowie, gdzie po wojnie studiowała polonistykę i socjologię na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Zadebiutowała jako poetka w 1945 r. Wydała m.in. "Dlatego żyjemy" (1952), "Pytania zadawane sobie" (1954), "Wołanie do Yeti" (1957), "Sól" (1962), "Wszelki wypadek" (1972), "Tarsjusz i inne wiersze" (1976), "Wielka liczba" (1976), "Ludzie na moście" (1986). Każdy z nich, począwszy od zbioru "Wołanie do Yeti", czytelnicy i krytyka przyjmowali entuzjastycznie. Szymborska rzadko publikuje tomiki wierszy: w 2003 roku, po 9-letniej przerwie, ukazała się "Chwila", w 2005 roku - "Dwukropek".