Naukowcy ostrzegają: mężczyźni bardziej narażeni na raka

Panie profesorze, opracowanie wyników badań na temat raka jelita grubego zaskoczyło wielu naukowców. Proszę powiedzieć, co udało się ustalić po analizie wyników i jakie są główne założenia projektu.

Prof. Jarosław Reguła: Do tej pory uważano, że na raka jelita grubego choruje tyle samo kobiet, co mężczyzn. Tymczasem Polacy udowodnili, że zmiany przednowotworowe w jelicie grubym są u mężczyzn prawie dwa razy częstsze niż u kobiet. Wyniki badań okazały się dla wielu zaskoczeniem. W Polsce program badań przesiewowych przy użyciu kolonoskopii prowadzony jest od 2000 r., aktualnie w 85 placówkach całego kraju. Wykorzystując dane z tego programu przygotowaliśmy opracowania statystyczne, które udało się opublikować w prestiżowym piśmie medycznym. Można powiedzieć, że ten program jest pionierski na skalę światową. Badania objęły głównie ludzi po 50. roku życia, nie mających objawów choroby nowotworowej. Według planów, do końca 2006 r. liczba zbadanych przekroczy 100 tysięcy. Program finansowany jest przez Ministerstwo Zdrowia. Koordynatorami programu są prof. Eugeniusz Butruk i prof. Marek Nowacki. Ja jako kierownik Biura programu i Pracowni Endoskopowej Kliniki Gastroenterologii w praktyce nadzoruję te
badania.

Jak poważny aktualnie jest problem raka jelita grubego w Europie?

- Rak jelita grubego u obu płci wysunął się na pierwsze miejsce w Europie (u kobiet najczęściej występuje rak piersi, u mężczyzn – rak płuc; pierwszy z tych nowotworów występuje tylko u kobiet, drugi – głównie u mężczyzn, natomiast rak jelita grubego pojawia się u obu płci). Przypadków zachorowań jest co roku ponad 300 tysięcy w całej Europie. W Polsce ten rak jest na drugim miejscu, ale tendencja wzrostowa się utrzymuje i wynosi 3% rocznie. Od chwili rozpoznania raka jelita grubego w Polsce 5 lat przeżywało dotychczas zaledwie 25% chorych; wynikało to głównie z rozpoznawania choroby w fazie, gdy już istniały objawy. Badania profilaktyczne nastawione są na rozpoznawania wczesnego raka zanim pojawią się jakiekolwiek objawy.

W jaki sposób powstaje tego typu nowotwór?

- Rak jelita grubego powstaje z polipów-gruczolaków, które rosną w jelicie grubym. Czas wzrostu polipów trwa 7-12 lat. Polipy nie powodują żadnych objawów. Okazuje się, że kiedy robi się kolonoskopię u pacjentów po 50. roku życia, co czwarta osoba ma polipy. Oczywiście nie wszystkie polipy są gruczolakami, które mogą zamienić się w nowotwór. Jeszcze do końca nie wiemy, które się zamieniają, a które nie. Zasadą jednak jest usuwanie wszystkich polipów. Udokumentowano w latach 90., że usuwanie polipów zmniejsza występowanie raka jelita grubego o 95%.

Czy kolonoskopia jest skutecznym sposobem na prewencyjne wykrywanie i leczenie raka jelita grubego?

Kolonoskopia jako badanie przesiewowe daje szansę wczesnego wykrycia raka (a wczesne raki mają lepsze wyniki leczenia). Drugim bardzo ważnym zadaniem kolonoskopii jest właśnie usuwanie wspomnianych polipów, co jest niczym innym jak prewencją raka i powoduje spadek możliwości pojawiania się nowotworu w przyszłości. Dzięki temu, że polipy rosną wolno, kolonoskopię można wykonywać raz na 10 lat, zaczynając od 50. roku życia. Czyli podsumowując – wykrywanie wczesnego raka i prewencja raka to główne cele badań, które przeprowadzamy. Mają one dużą przewagę nad innymi metodami przesiewowymi. Ale mają też tę wadę, że jednorazowe badanie jest najdroższe ze wszystkich pozostałych.

Tańszym od kolonoskopii badaniem przesiewowym jest badanie obecności krwi utajonej (niewidocznej gołym okiem) w kale. Niestety, takie badanie, aby miało sens profilaktyczny, trzeba powtarzać co roku i kiedy wskaże obecność tej krwi, dopiero wtedy wykonuje się kolonoskopię. Natomiast jeśli wybierzemy jako formę prewencji samą kolonoskopię, to badanie wystarczy robić co 10 lat. Nasza strategia, która jest coraz popularniejsza m.in. w Niemczech, USA ma tę przewagę, że jest jednostopniowa i nie wymaga corocznych badań. Zapewnia również prewencję raka dzięki usuwaniu polipów. Najważniejsze jest jednak to, że w wieloletniej perspektywie, po uwzględnieniu wszystkich kosztów, kolonoskopia raz na 10 lat okazuje się jednak tańsza niż coroczne badania kału na krew utajoną.

Polska ma najniższy wskaźnik przeżywalności chorych na raka jelita grubego w Europie. Jakie są przyczyny tej sytuacji?

Przyczyny zbyt późnego wykrywania nowotworu leżą zarówno po stronie pacjentów, którzy unikają czasem badań i bagatelizują objawy, jak również po stronie lekarzy, którzy nie wykazują odpowiedniej czujności onkologicznej. W efekcie często za późno dochodzi do rozpoznania choroby. 50% przypadków raka jelita grubego było dotychczas wykrywane w stadium zaawansowanym. Mamy nadzieję, że ten wskaźnik ulegnie poprawie dzięki prowadzonym badaniom przesiewowym. Do tego dochodzi wstydliwość tej kwestii – ludzie, a w szczególności mężczyźni, nie chcą się badać gdy im nic nie dolega. Ludzie nie chcą także mówić o stolcu, krwi, wypróżnieniach – są to słowa, których się unika. Nie jest to łatwy temat.

Czyli trzeba zachęcać do badań wszystkich pacjentów po 50. roku życia.

Tak, w tym wieku zaczyna przybywać nowotworów jelita grubego. Każdy powinien przejść badanie przesiewowe po przekroczeniu tej granicy wiekowej. Jeśli w rodzinie występują nowotwory jelita grubego, to badania powinny być przeprowadzane już od 40. roku życia. Pacjenci sami mogą zgłaszać się na badania, nie trzeba czekać na zaproszenie od lekarzy. Szczególnym problemem są także rodziny, w których nowotwory wystąpiły u wielu jej członków; taka rodzina powinna być pod opieką poradni genetycznych i w tych rodzinach bardzo ważne jest wykonywanie badań genetycznych.

Zachęcam do badań przesiewowych, kiedy nie ma jeszcze objawów mogących świadczyć o raku, ponieważ leczenie wcześnie wykrytego raka jelita grubego ma 90-procentową skuteczność. Informacje, jak to zrobić, można znaleźć na stronie www.coi.waw.pl (w zakładce Program Badań Przesiewowych) oraz pod numerami telefonów: (22) 546-30-10 i 546-30-80. Na stronie internetowej znajdują się adresy wszystkich ośrodków wykonujących kolonoskopowe badania przesiewowe oraz informacje jak zgłosić się do udziału w programie. Można także wydrukować sobie Ankietę/Kwestionariusz, który należy przesłać do wybranego ośrodka. Ośrodek wyznaczy termin i zaprosi na badanie. Do badania należy się odpowiednio przygotować – informacje poda ośrodek wykonujący kolonoskopię. Można też przesłać do nas zwykły list, podając odpowiednie dane wymienione w automatycznej informacji pod numerem telefonu 022–546 30 80.

Rozmawiał Adam Przegaliński, Wirtualna Polska