Medale dla Polaków ratujących Żydów w rocznicę założenia "Żegoty"

Briefing poświęcony uroczystości i rocznicy powstania "Żegoty" zorganizował w poniedziałek pełnomocnik premiera ds. dialogu międzynarodowego, ostatni żyjący członek Rady Pomocy Żydom Władysław Bartoszewski.

- "Żegota" to symbol, bo uratowała kilka tysięcy ludzi. To też symbol możliwości współdziałania chrześcijańsko-żydowskiego, bo jej przewodniczącym był przedstawiciel PPS, jednym z wiceprzewodniczących był ludowiec, drugim - bundowiec, sekretarzem był syjonista lewicowy, a skarbnikiem - działacz klubów demokratycznych. W składzie Rady było również dwóch katolików, w tym ja. Struktura Rady była luźna, współpracowało z nią tysiące ludzi, ale miała grupy wyspecjalizowane. Ja np. zajmowałem się fabrykowaniem dokumentów, będących ratunkiem dla kobiet i dzieci, którym dzięki dojściom do księży udawało się załatwiać legalne metryki, wystawione dla osób już zmarłych - opowiadał Bartoszewski.

Podkreślił, że członkowie "Żegoty" mieli oczywiście poczucie, że była ich garstka w stosunku do potrzeb. - Nikt nie przewidział, że będzie miało miejsce ludobójstwo, zagłada na skalę masową. Myślano, że wymordują słabych, chorych, a reszta ocaleje. Stało się jednak inaczej. Nie mieliśmy możliwości uratowania milionów, jednak biorąc w tym udział mieliśmy poczucie, że robimy tak dużo, jak się da. Ofiary, trudności do pokonania, lęk były duże. I trzeba powiedzieć, że nie tylko przed niemieckim milicjantem, ale też przed polskim konfidentem. Często bardziej obawialiśmy się polskich sąsiadów niż umundurowanego Niemca na ulicy. Bo (...) Polak mógł coś wiedzieć, a jeżeli był głupi, gaduła albo łajdak, mógł spowodować zagładę wielu ludzi. Podobnie podczas działalności podziemnej w PRL-u bardziej bano się konfidenta niż milicjanta na ulicy - przekonywał Bartoszewski.

Jak zaznaczył, "Żegota" została założona przez "ludzi uznawanych przez rząd londyński" i dlatego jej działalności była przemilczana przez władze komunistyczne. "Milczenie to trwało do 1963 r., kiedy przypadało 20-lecie walki getta warszawskiego. Wtedy cenzura doszła do wniosku, że trzeba jednak pokazać bohaterstwo Polaków. I ja to wykorzystałem i napisałem o "Żegocie" do "Mówią wieki". Oczywiście nie pełną prawdę, ale zawsze. Teraz wymierają już świadkowie, ja już właściwie jestem ostatnim żyjącym, dlatego jutrzejszą uroczystością w rocznicę założenia "Żegoty" chcemy przypomnieć o tej organizacji" - mówił ostatni żyjący członek Rady.

Pod koniec września 1942 r. z inicjatywy pisarki Zofii Kossak-Szczuckiej utworzono Tymczasowy Komitet Pomocy Żydom, który 4 grudnia przekształcono w Radę Pomocy Żydom "Żegota" przy Delegaturze Rządu RP na Kraj. Działająca do początku 1945 r. Rada Pomocy Żydom była jedyną w okupowanej przez nazistów Europie instytucją państwową ratującą Żydów od zagłady.

Przewodniczącym Rady został Julian Grobelny (PPS-WRN), wiceprzewodniczącymi Tadeusz Rek (SL) i Leon Feiner (Bund), sekretarzem Adolf Berman (ŻKN), skarbnikiem Ferdynand Arczyński (Stronnictwo Demokratyczne). Kontakty z "Żegotą" z ramienia Delegatury utrzymywali Witold Bieńkowski i jego zastępca w referacie żydowskim Delegatury - Władysław Bartoszewski.

Według historyków, "Żegota" działała dzięki stałej dotacji rządu w Londynie i pomocy pieniężnej organizacji żydowskich za granicą. W zasięgu jej działania znajdowało się stale kilka tysięcy osób. Co miesiąc rozprowadzano zasiłki pieniężne dla Żydów ukrywających się, a biuro legalizacyjne Rady produkowało tysiące fałszywych kart pracy, metryk, świadectw ślubu i różnych zaświadczeń, w które zaopatrywano ukrywających się Żydów. Osierocone dzieci żydowskie lokowano przy rodzinach polskich lub w przytułkach, sierocińcach, klasztorach katolickich. Z centrali w Warszawie oraz z ośrodków w Krakowie i Lwowie akcja rozciągnęła się z czasem na kilkanaście miast w Generalnym Gubernatorstwie i Rzeszy.

Rada Pomocy Żydom działała w Warszawie do chwili wybuchu Powstania Warszawskiego, a potem kontynuowała swoją działalność - w uszczuplonym zespole i zakresie - do 16 stycznia 1945 r. w Milanówku pod Warszawą i w Krakowie.