Makowski: ”Okrągły Stół. Jego największa siła, okazała się największą słabością” [OPINIA]

Dwa miesiące - od 6 lutego do 5 kwietnia 1989 roku - trwały obrady Okrągłego Stołu. Usiedli przy nim przedstawiciele władz PRL, Kościołów i - przede wszystkim - demokratycznej opozycji. Celem było wypracowanie kompromisu ustrojowego. Wiele mitów narosło przez lata wokół tego wydarzenia, w którym udział brali nie tylko politycy i działacze pojawiający się jeszcze dzisiaj na pierwszych stronach gazet, ale łącznie niespełna 720 osób. W tym wielu, anonimowych dzisiaj, ekspertów.

Mało kto pamięta, że również same obrady, choć rozpoczęły się i skończyły w Pałacu Namiestnikowskim (jak ówcześnie nazywano Pałac Prezydencki), prowadzono w kilku innych miejscach i sekcjach tematycznych. Czy ktoś wyobrażał sobie wtedy, że trwa proces, który będzie końcem komunizmu i Polski Ludowej?

Być może tak, ale szok po obu stronach spowodowany wyborami czerwcowymi wskazywał, że cele były początkowo nieco bardziej "realistyczne". W końcu, jak ustalono podczas słynnych rozmów w Magdalence we wrześniu 1988 r., chodziło o opracowanie "modelu funkcjonowania państwa i życia publicznego, przyspieszenie rozwoju i modernizacja gospodarki narodowej oraz kształt polskiego ruchu związkowego".

Choć komuniści zerwali termin pierwszych obrad Okrągłego Stołu, które miały się odbyć w październiku tegoż roku, kształt debaty w lutym w dużej mierze pozostał niezmienny. I po dziś dzień budzi kontrowersje.

Czy dało się inaczej? Kto naprawdę wtedy przegrał, kto oddał władzę, a kto się uwłaszczył, fundując sobie "złoty spadochron" i wille pod Warszawą? Kto był moralnym zwycięzcą, a kto przejmował za grosze państwowe spółki, tworzył media, agencje ochrony i firmy importowe? Jak to możliwe, że ówczesna władza, już jako postkomunistyczna, chwilę później z powrotem sprawowała rządy w Rzeczpospolitej?

"Wtedy nie uświadamialiśmy sobie, w jakiej rzeczywistej kondycji jest władza. Tak jak do dziś wielu obserwatorów nie uświadamia sobie, jak głęboka prawda była w komentarzu Andrzeja Gwiazdy, który powiedział, że podczas obrad Okrągłego Stołu komuniści podzielili się władzą z własnymi agentami” – powiedział do licealistów podczas wtorkowej debaty oksfordzkiej prof. Andrzej Zybertowicz, doradca prezydenta Andrzeja Dudy.

Po tych słowach spadły na niego gromy. "Co za intelekt? Co za wyobraźnia? Co za łajdactwo?" - napisał na Twitterze Eugeniusz Smolar. Niektórzy internauci domagali się odebrania tytułu naukowego Zybertowiczowi.

I faktycznie można się zapytać, czy przy Okrągłym Stole, przy którym debatowali również bracia Kaczyńscy, to ”agenci” dogadali się z władzą?

Choć te słowa stanowią duże uproszczenie, po latach wyraźnie widać, że oddają być może inną, równie ważną prawdę o tamtych dniach i wydarzeniach. To, co było największą siłą Okrągłego Stołu: kompromis, pokojowe rozmowy, merytoryczny dialog, okazało się również jego największą słabością.

Być może nie trzeba było bratać się z generałem Czesławem Kiszczakiem tak szybko, na (w dużej mierze) jego warunkach? Być może nie wszystko poukładało się w nowej Polsce tak dobrze, jak mogło, bo debatowano nie tylko na temat pryncypiów, ale za kulisami, również na temat twardych interesów? Jaką rolę faktycznie odegrała siatka agenturalna SB w wypracowanych punktach porozumienia?

Problemem w 2019 roku jest bowiem nie fakt, że udało się pokojowo obalić komunizm, a zrobiliśmy to w Polsce jako pierwsi na świecie. Z tego musimy i możemy być dumni. Wszyscy.

Problem polega na tym, że trzy dekady później Okrągły Stół, zamiast pozostać historycznym meblem, nadal jest elementem żywego politycznego sporu. Przez co uniemożliwia zadanie podstawowych pytań o realny przebieg tamtych wydarzeń i miękkie (dla niektórych wręcz komfortowe) przejście z socjalizmu do demokracji.

Bez zamknięcia tego sporu, nie będziemy mogli z czystym sumieniem patrzeć w przyszłość.

Marcin Makowski dla WP Opinie