Kto komu dyktuje warunki, media władzy czy władza mediom?

Dziś mam wrażenie, że w tym oddziaływaniu silniejsze są media. Powstała specyficzna atmosfera, może nawet psychoza, bo politycy uznają za stosowne natychmiast reagować na wszystkie sygnały wysyłane przez media. Robią to nierzadko zbyt pochopnie. Wystarczy, że coś się pokaże lub o czymś powie w telewizji, co może być nawet niesprawdzone, zbyt świeże, nieuleżane, a władza już reaguje w duchu narzuconym przez nadawcę. Nie twierdzę, że media nie mają racji, ale władza powinna zachowywać się bardziej powściągliwie. Zwłaszcza że zauważa się głównie sprawy populistyczne. Populizm teraz dominuje nad zdrowym rozsądkiem.

Jestem raczej konserwatywny w tej kwestii. Polityk musi mieć wizję i na jej podstawie układać strategię, lecz także wsłuchiwać się w głos mediów. Przy całym szacunku dla dziennikarzy powinien jednak umieć przekonywać media do swoich racji. Niestety, wielu kieruje się oportunizmem i ulega politycznym sygnałom przekazywanym przez media. W telewizji i prasie trwa jakby konkurs na najbardziej „podatnego” polityka. To niedobre zjawisko.

Marek Barański, redaktor naczelny „Trybuny”

Coś się porobiło z władzą, że media dyktują jej warunki, a władza nie ma nic do gadania. Media, czyli Morozowski z Sekielskim w TVN 24, Olejnik, TOK FM, pani Marszałek oraz parę innych osób. Sytuacja jest taka, że władza wybrana w demokratycznych wyborach otwiera rankiem gazety lub włącza TVN 24, bo telewizja publiczna została daleko w tyle. Ręce się trzęsą politykom, bo to, co powiedzą media, jest wyrokiem. Co z tego, że dyrektor Kwiatek został uniewinniony i doradcy premiera też? Co z tego, że dowiedziono, że posłanka Błochowiak nie dotykała się przetargu w Pabianicach, radnych oskarżanych o wymuszenia w Słupsku uznano zaś za niewinnych? To się dzieje „potem” i nikogo nie obchodzi. A minister Sobotka siedzi na ławie oskarżonych i głęboko wierzy w sprawiedliwość. Może się okazać, że jest niewinny, ale już teraz zniszczyła go nie władza, lecz prasa. Od dawna nie widziałem, aby władza strzeliła gola mediom, chyba że ludzie ze służb, którzy są parawładzą.

Media, zwłaszcza tabloidy, od dawna dyktują politykom, co mają robić, a oni z chęcią się temu poddają. Z drugiej strony, w sprawach o wiele ważniejszych, a nawet bardzo ważnych, np. PKN Orlen, politycy bawią się z nami w kotka i myszkę. Tutaj my, dziennikarze, jesteśmy właściwie manipulowani przez władzę.

Generalnie w porządnej demokracji nikt nie powinien nikomu dyktować warunków, bo każdy ma swój obszar działania. Patologie zdarzają się i będą się zdarzać. Władza musi dobrze żyć z mediami, a one powinny być krytyczne, ponieważ inaczej doszlibyśmy do korporacji mediów z władzą, przekreślającej życie publiczne. Trudno byłoby nagle stworzyć tradycję, jaką mają np. media w USA, czasem odzywają się tendencje do dyrygowania nimi, takie zjawiska zresztą obserwujemy na Ukrainie, Białorusi i w Rosji. U nas nie jest chyba najgorzej. O wielu sprawach nie wiedzielibyśmy, gdyby nie dziennikarstwo śledcze. Trudno przecenić tę rolę.

Media starają się oddziaływać na przebieg politycznej dramy. Dążąc do zaspokojenia swych potrzeb, pełnią funkcje typowe dla grupy interesu. Posługując się bowiem narzędziami wpływu właściwymi dla przedsięwzięć lobbingowych, które mają na względzie urzeczywistnianie różnorakich interesów – nierzadko mających niewiele wspólnego z deklarowaną misją społeczną – dążą do skłonienia władz państwowych, by podjęły oczekiwane decyzje. Godzi się wskazać na mit, jakim jest w istocie interes publiczny (dobro publiczne), na który zwykle powołują się media. Wpływają one na rozstrzygnięcia władz ustawodawczych, wykonawczych i sądowniczych, choć nie mają w nich formalnych reprezentantów – nie jest to potrzebne dla ochrony i realizacji interesów grupowych. Pozostając poza strukturami władzy, nie będąc ich elementem, media wpływają na nie niejako z zewnątrz, nie ponosząc za ich rozstrzygnięcia odpowiedzialności.

Prof. Jan Kofman, historyk transformacji

Ani władza mediom, ani media władzy. To dwie rozdzielne sfery. Pytanie wydaje się źle postawione – teoretycznie, bo w praktyce oglądamy spektakle, w których władza, np. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, próbuje narzucić swoje rozwiązania telewizji publicznej. W innych sprawach jest zresztą podobnie. Tyle że dzisiaj to raczej media wyznaczają pole manewru dla władzy. Np. w sprawie Orlenu. Władza w tym konkretnym przypadku nie może nic zrobić i nie chciałaby nic zrobić.

15 lat temu odpowiedziałbym, że w demokracji media stawiają warunki władzy, a bez demokracji jest odwrotnie. Teraz jednak widzę, jaka jest relacja między władzą a pieniędzmi. Jeśli władza kontroluje pieniądze, to stawia warunki, ale jeśli media są finansowo niezależne, one stawiają warunki władzy. Np. sprawa Rywina pokazała te relacje w sposób wyrazisty. Wniosek jest taki, że biedne media są bezsilne. Tak samo jak biedny profesor.

Dostrzegam wzajemny wpływ i wzajemne wykorzystywanie. Media żyją władzą, władza zaś niewątpliwie jakoś określa media. Media starają się władzę pozyskać dla siebie, władza zaś podporządkowuje się mediom, bo władza zależy od ludzi, od opinii ludzi, a opinia ludzi zależy od mediów. Społeczeństwo staje się tylko pośrednikiem w takim przypadku. Niby wszystko – władza, media – powinno służyć ludziom, tymczasem układ funkcjonuje tak, jakby istniały tylko media i władza, społeczeństwo zaś było zupełnie niepotrzebne.

Trudno jednoznacznie odpowiedzieć, bo wszystko zależy od kontekstu sytuacyjnego. Media potrafią nieraz wypróbować swoją siłę. Przypomnijmy odejście prezydenta USA, Nixona, w wyniku zmasowanego ataku mediów po aferze Watergate. Ale i politycy postępują bezczelnie z prasą i traktują dziennikarzy jak pismaków, którym można powiedzieć każdą bzdurę i zdradzić każdą tajemnicę. Jedno, co jest pewne – media i świat polityki są na siebie skazane. Wszystko dąży do jakiegoś stanu równowagi między tymi światami. Media stają się coraz bardziej polityczne, a politycy medialni. Czołowi dziennikarze, tacy jak Lis czy Michnik, choćby nie wiem jak tego nie chcieli, odgrywają jakąś rolę polityczną.

Notował Bronisław Tumiłowicz