Kim są osoby niewierzące w Polsce? Jakie uznają normy i wartości? Sondaż CBOS

Wyniki comiesięcznych badań realizowanych przez CBOS zdają się potwierdzać, że strata papieża Polaka nie pozostała bez wpływu na wiarę i religijność jego rodaków. Od 2005 roku w miarę systematycznie przybywa osób określających się jako niewierzące, a jeszcze bardziej znacząco ubywa tych, które przyznają się do regularnego uczestnictwa w praktykach religijnych.

Sprzyja temu klimat społeczny związany z rozwojem organizacji i ruchów racjonalistycznych, humanistycznych i wolnomyślicielskich. CBOS wymienia także obecność w parlamencie osób przejawiających antyklerykalne i antykościelne poglądy, które promują apostazję i postulują radykalne rozdzielenie Kościoła od państwa.

System wartości osób niewierzących tylko w niewielkim stopniu odbiega od tego, który wyznają respondenci określający się jako wierzący, zaś ich system norm jest już z założenia bardziej zrelatywizowany niż wierzących. Są oni jednak zdecydowanie bardziej liberalni głównie w ocenie zachowań odnoszących się do różnych wymiarów "moralności prywatnej", natomiast ich oceny zachowań z zakresu tzw. moralności publicznej w znacznie mniejszym zakresie różnią się od formułowanych przez osoby wierzące.

Zdaniem Polaków religijność to jedna z nielicznych dziedzin, w której od końca lat 80. nastąpiły niekorzystne zmiany. Od 1998 roku pozytywne oceny działalności Kościoła oscylują w przedziale między 60 proc. a 70 proc. W ostatnich latach oceny te wahają się wokół dolnej granicy: w czerwcu 2013 r. działalność Kościoła rzymskokatolickiego dobrze oceniło 59 proc. badanych.

Z badań CBOS wynika, że od końca lat 90. niezmiennie ponad 90 proc. ankietowanych określa się jako wierzący, z czego mniej więcej co dziesiąty, a ostatnio co jedenasty-dwunasty ocenia swoją wiarę jako głęboką. Odsetek osób zaliczających się do raczej lub całkowicie niewierzących od lat pozostaje na stosunkowo niskim poziomie (od 3 proc. do 7 proc.), przy czym – jak już wcześniej zauważono – od 2005 roku obserwowany jest jego systematyczny wzrost.

Typowy niewierzący Polak to, w dużym uproszczeniu, młody mężczyzna mieszkający w dużym mieście, dobrze wykształcony, zajmujący raczej wysoką pozycję zawodową lub uczący się, dobrze sytuowany i zadowolony ze swojej sytuacji materialnej. Skąd taki wynik?

Wśród osób głęboko wierzących zdecydowanie dominują kobiety (64 proc. wobec 36 proc. mężczyzn). Z kolei w grupie niewierzących proporcje są dokładnie odwrotne (37 proc. kobiet wobec 63 proc. mężczyzn).

W grupach wiekowych jako niewierzący określają się przede wszystkim ludzie młodzi. Ponad dwie piąte z nich to osoby w wieku od 18 do 34 lat, podczas gdy – dla porównania – ponad połowa respondentów głęboko wierzących ma co najmniej 55 lat. CBOS obserwuje wyraźny trend zgodnie z którym, im bardziej pogłębiona wiara respondentów, tym wyższa średnia wieku.

Biorąc pod uwagę wielkość miejscowości zamieszkania okazuje się, że ponad połowę osób przyznających się do swojej niewiary stanowią mieszkańcy największych miast (liczących co najmniej 100 tys. mieszkańców). Zupełnie odwrotnie jest w przypadku respondentów określających się jako wierzących lub głęboko wierzących, spośród których niemal trzy piąte to mieszkańcy wsi i najmniejszych miast.

Istotne znaczenie w charakterystyce osób niewierzących ma również poziom wykształcenia. Trzy czwarte polskich niewierzących (75 proc.) to osoby z co najmniej średnim wykształceniem, podczas gdy mniej więcej połowa wierzących i głęboko wierzących (odpowiednio 51 proc. i 49 proc.), ma wykształcenie podstawowe lub zasadnicze zawodowe.

W związku z tym, że osobami niewierzącymi są głównie ludzie młodzi, dobrze wykształceni i dobrze sytuowani, mieszkający zwykle w dużych miastach, nie dziwi fakt, że znacznie częściej niż osoby określające się jako wierzące czytają książki, chodzą do kina, korzystają z internetu, uprawiają sporty, wyjeżdżają na wczasy, bywają w teatrze czy też uczestniczą w strajkach i demonstracjach. Okazuje się natomiast, że w działalność charytatywną angażują się tak samo jak osoby wierzące. Niespełna trzy piąte (58 proc.) z nich w ciągu dwunastu miesięcy poprzedzających badanie przekazało pieniądze na cele dobroczynne, a ponad jedna czwarta (28 proc.) dobrowolnie i nieodpłatnie pracowała na rzecz innych – np. społeczności lokalnej lub osób potrzebujących.

Pytane o swoje poglądy polityczne osoby niewierzące w większości określają je jako lewicowe (36 proc. wskazań) lub centrowe (32 proc.). W tym względzie istotnie różnią się od osób głęboko wierzących, spośród których większość określa je jako prawicowe (42 proc.), a także wierzących, którzy w określaniu swoich poglądów najczęściej wybierają centrum (38 proc.), a w drugiej kolejności prawicę (24 proc.).

Jeżeli zaś chodzi o preferencje partyjne, osoby niewierzące najczęściej sympatyzują z Platformą Obywatelską (34 proc. z tych, którzy wzięliby udział w ewentualnych wyborach zagłosowałoby właśnie na tę partię), w następnej kolejności poparliby Ruch Palikota (14 proc.) oraz SLD (13 proc.). Dla porównania osoby głęboko wierzące zainteresowane udziałem w wyborach to głównie zwolennicy PiS (45 proc. wskazań), zaś wśród wierzących dominuje brak określonych preferencji partyjnych (27 proc.) przy jednakowym poparciu dla PO i PiS (po 24 proc.).

Czy osoby niewierzące całkowicie negują istnienie jakiejkolwiek transcendencji? Okazuje się, że niekoniecznie. Jedynie 36 proc. niewierzących to osoby jednoznacznie i stanowczo zaprzeczające istnieniu Boga. Niemal jedna trzecia (31 proc.) ma wątpliwości, ale nie neguje istnienia Boga, z kolei jedna czwarta (24 proc.) nie wierzy wprawdzie w osobowego Boga, ale uznaje istnienie pewnego rodzaju Siły Wyższej. Są też wreszcie tacy, którzy de facto wierzą w Boga, ale prawdopodobnie ze względu na pojawiające się chwile zwątpienia określają się jako raczej niewierzący (6 proc.). Co jednak istotne, również osoby określające się jako wierzące nie zawsze są utwierdzone w swoich deklaracjach. Niezachwianą wiarę w Boga deklaruje dwie trzecie z nich (66 proc.), pozostali zaś mają w tym względzie mniejsze lub większe wątpliwości.

_ Badanie CBOS „Aktualne problemy i wydarzenia” (278) przeprowadzono metodą wywiadów bezpośrednich (face-to-face) wspomaganych komputerowo (CAPI) w dniach 4–11 lipca 2013 roku na liczącej 1005 osób reprezentatywnej próbie losowej dorosłych mieszkańców Polski._