Józef Szajna: jubileusz i urodziny
We wtorek na Zamku Królewskim w Warszawie zainaugurowane zostaną obchody 80. urodzin i 55-lecia pracy Józefa Szajny - malarza, grafika, scenografa, reżysera, autora scenariuszy, teoretyka teatru i pedagoga. Jubileusz będzie obchodzony w polskich teatrach i galeriach niemal przez cały rok. Patronat nad obchodami objął prezydent Aleksander Kwaśniewski.
Józef Szajna urodził się w 1922 r. w Rzeszowie. W czasie okupacji należał do podziemnej organizacji ZWZ. Był więźniem obozów koncentracyjnych w Oświęcimiu i Buchenwaldzie. Został dwukrotnie skazany na śmierć i dwa razy cudem jej uniknął. Uważa się, że to doświadczenie najsilniej wpłynęło na twórczość artysty, będącą protestem przeciwko zniewoleniu człowieka i walką o jego wolność.
W 1952 r. Szajna ukończył Wydział Grafiki krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, a rok później Wydział Scenografii. Debiutował jako scenograf zaraz po ukończeniu studiów, w Teatrze Ziemi Opolskiej. W latach 1963-1966 był dyrektorem, kierownikiem artystycznym, reżyserem i scenografem Teatru Ludowego w Nowej Hucie. W latach 50. i 60. dokonał wielu zasadniczych zmian w scenografii, wprowadzając na scenę wiszące kompozycje przestrzenne.
W 1971 r. został dyrektorem i kierownikiem artystycznym Teatru Klasycznego, obecnie Centrum Sztuki Studio. Zaczął tam realizować w pełni autorskie przedstawienia, które przyniosły mu uznanie na całym świecie, wzbudzając zachwyt oryginalnością i nowatorstwem. Spektakle takie jak "Witkacy", "Replika" czy "Dante" grane były na kilkudziesięciu międzynarodowych festiwalach i gościnnych występach na świecie.
Po ogłoszeniu stanu wojennego, w 1981 r. Szajna zrezygnował z funkcji dyrektora Centrum Sztuki, ale nie wycofał się z życia artystycznego. W 1987 r. zbudował kompozycję przestrzenną pt. "Drang nach Osten - Drang nach Westen", którą pokazano w Moskwie, Warszawie, Sao Paulo i Wenecji. W 1989 r. na Biennale w Sao Paulo obecni tam krytycy uznali Szajnę za jednego z pięciu największych artystów na świecie. Dwa lata później w Santa Cruz na Wyspach Kanaryjskich zorganizowano festiwal poświęcony jego twórczości.
Działalność Józefa Szajny nigdy nie ograniczała się do twórczości plastycznej czy reżyserskiej. Od ukończenia studiów był pedagogiem w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, a od 1972 w warszawskiej ASP. Prowadzone przez niego w latach 1972-1978 Studium Scenografii wykształciło wielu artystów polskich i zagranicznych. W 1971 r. Szajna przekształcił warszawski Teatr Klasyczny w Teatr Studio, założył Galerię Studio i zapoczątkował Kolekcję Sztuki Współczesnej. Dzięki temu w 1980 r. powstało pierwsze w Polsce Centrum Sztuki.
Szajna jest laureatem wielu prestiżowych nagród teatralnych i plastycznych oraz odznaczeń państwowych. Na temat jego twórczości zrealizowano kilkanaście filmów, wydano też kilka monografii. Za całokształt osiągnięć teatralno-malarskich w 1982 r. otrzymał "Złotego Centaura" - międzynarodową nagrodę, przyznawaną przez Accademia Italia. W 1995 r. został laureatem prestiżowej Nagrody Fundacji Alfreda Jurzykowskiego z Nowego Jorku. (jask)
