"Jakby Polska miała się skończyć w poniedziałek". Socjolog mówi, jak bardzo wkurzyli nas politycy

To była najbardziej brutalna, agresywna, nasycona złymi emocjami kampania wyborcza w historii – podsumowują eksperci. W jej finale z sondaży wynika, że wyborcy są podzieleni niemal pół na pół. Starcie w wyborach prezydenckich ma mniej wspólnego z programami, a więcej z emocjami: z jednej strony obawa przed autorytarnym populizmem w osobie Nawrockiego, z drugiej – przed liberalizmem kulturowym Trzaskowskiego.

- Najbardziej uderza mnie skala negatywnego przekazu w tej kampanii. Wolno było właśnie atakować, zniesławiać, mówić rzeczy, które są absolutnie nieodpowiedzialne. Przez to dla wielu ludzi te wybory są jak ostateczne starcie, jakby Polska miała się skończyć w poniedziałek. Politycy zmuszają nas do opowiedzenia się po jednej z dwóch stron, mimo że wielu ludzi nie utożsamia się z żadną – komentuje finał kampanii prof. Adam Leszczyński, socjolog z Uniwersytetu SWPS.

- Główni aktorzy polityczni bardzo podgrzewają emocje, mówiąc, że nastąpi koniec Polski albo koniec demokracji w momencie przegranej ich kandydata, co ma być "kluczowym czynnikiem mobilizującym". Nie ma pewności, jak to zadziała. Czy raczej będzie wybuch frekwencji, czy przeciwnie, emocje zostały przegrzane i ludzie mający ich dość zostaną w domu czy pójdą na spacer - podkreśla.

Zdaniem socjologa przekaz negatywny dominował na wielu poziomach, i to w wyjątkowo agresywnej formie. - Można było odnieść wrażenie, że prawicy wolno było więcej. Ta strona mówiła o przeciwnikach: targowica, zdrajcy, opcja niemiecka czy brukselska – i takie słowa uchodziły za normalną politykę. Tymczasem, kiedy to kandydat prawicy stał się obiektem krytyki, choćby za niejasną przeszłość, reakcja była zupełnie inna. Usłyszeliśmy, że to nagonka, przemysł pogardy, że przekroczono granice. Ta asymetria jest bardzo wyraźna - podkreśla naukowiec.

Socjolog wskazuje na przykład wpisu Antoniego Macierewicza z portalu X. W czwartek nazwał Rafała Trzaskowskiego "zdrajcą narodu polskiego".

Rozmówca WP wyjaśnia, jaki mechanizm zadziałał wobec Karola Nawrockiego, który mimo ujawnianych skandali z jego życia, dziwnych zachowań jak używanie tytoniowych snusów, nie pogrążył się w spadkach notowań.

Padały konkretne zarzuty, jak udział w tzw. "ustawkach" kibicowskich, którym sztab nie zaprzeczał. Czołowi politycy PiS – Jarosław Kaczyński czy Andrzej Duda – usprawiedliwiali to, mówiąc, że "każdy się bił w młodości". Zdaniem socjologa, nie chodzi tylko o cynizm polityków.

- Oczywiście można powiedzieć, że mówią to, co jest dla nich wygodne. Ale obok tego działa bardzo silny mechanizm psychologiczny polegający na tym, że jeśli zainwestowaliśmy już dużo w jakiś wybór – emocjonalnie, czasowo, symbolicznie – to bardzo trudno się z tego wycofać. I wtedy nawet informacje, które wcześniej uznalibyśmy za kompromitujące, dziś tłumaczymy, bagatelizujemy albo obracamy na korzyść wybranego kandydata - mówi prof. Leszczyński, komentując reakcje elektoratów na skandaliczne informacje o kandydatach.

W WP pisaliśmy, że zjawisko rozgrzeszania swoich kandydatów było widoczne w miejscowościach określanych bastionami Nawrockiego. Rafałowi Trzaskowskiemu wytknięto, że w debacie powiedział nieprawdę w sprawie "Zielonego Ładu", że raptem w dwa - trzy lata zmienia poglądy w sprawie polityki migracyjnej, inwestycji w Centralny Port Komunikacyjny. Jego publiczność zaspokoiła się tłumaczeniem kandydata, że "czasy się zmieniły".

- Racjonalizacja działa również u wyborców, którzy dużo wcześniej podjęli decyzję o tym, kogo wspierają. Ataki na ich kandydata tylko utwierdzają ich w przekonaniu, że dobrze wybrali - podsumowuje.

W ocenie prof. Adama Leszczyńskiego, jednym z najbardziej niedocenianych, a kluczowych zjawisk tej kampanii wyborczej jest systematyczne niedoszacowanie poparcia dla kandydatów antysystemowych i prawicowych w sondażach.

Przykład? Grzegorz Braun, który w pierwszej turze wyborów miał być "nieistotnym graczem" z wynikiem około 3,5 proc., a ostatecznie uzyskał czwarty wynik, 6,3 proc. głosów.

- Ja bym to łączył z poparciem dla kandydatów antysystemowych. To był wyraz braku zaufania do układu rządzącego od 20 lat, odruch odwrócenia się od systemu - tłumaczy Leszczyński. Ten odruch, jak zauważa socjolog, nie ogranicza się wyłącznie do polityków jednej opcji – skorzystali na nim zarówno Sławomir Mentzen, jak i Adrian Zandberg.

Pracownia OGB, która miała najmniejszy błąd w przewidywaniu wyników pierwszej tury, w opublikowanym w piątek przez WP sondażu wskazuje na minimalną przewagę Karola Nawrockiego nad Rafałem Trzaskowskim. - Nie wiem, kto wygra, i przy tak minimalnych różnicach nikt uczciwie tego nie powie. Obstawiałbym Trzaskowskiego, bo większość sondaży daje mu przewagę - komentuje socjolog.

Choć kampania była wyjątkowo brutalna, agresywna, to z perspektywy naukowca można wyłowić z niej także pozytywny sygnał. - Najważniejszym jest niesłabnące przywiązanie Polaków do samego aktu wyborczego. Ludzie mogą być źli, wkurzeni, nieszczęśliwi, mogą woleć głosować na kogoś zupełnie innego, ale do samego procesu są jednak strasznie w Polsce przywiązani – zauważa rozmówca WP.

To, jego zdaniem, nie było oczywiste 30 lat temu, kiedy dopiero budowano demokrację. - Dziś, mimo zmęczenia i zniechęcenia, Polacy masowo uczestniczą w wyborach. To pokazuje bardzo silne zakorzenienie postaw demokratycznych w polskim społeczeństwie. To jest dobra wiadomość w tym wszystkim - dodaje.

W obliczu emocji podsycanych przez sztaby wyborcze, które często budują poczucie, że "Polska się skończy", jeśli przegra nasz kandydat, Leszczyński uspokaja: - Polska nie skończy się w poniedziałek. Nawet jeśli wygra nie ten, co chcemy, życie się nie kończy. Jest piękna pogoda, trzeba pójść na spacer. Ja tak zrobię.

Tomasz Molga, dziennikarz Wirtualnej Polski