Francja wraca do Boga

Niedziela, centrum Paryża, kościół Saint Gervais, kilka dni przed wizytą Papieża. W pełnej jak zawsze świątyni Wspólnot Jerozolimskich dzieci, młodzież i dorośli, mnisi i mniszki śpiewają bizantyjskie melodie. Naprawdę cieszą się liturgią. Całą Mszę rejestruje 2 program telewizji francuskiej. – Chcemy zrobić reportaż o ostatnich chrześcijanach – tłumaczy z nieukrywaną ironią dziennikarz.

Papież odwiedza kraj, który według statystyk jest duchową pustynią. W niektórych francuskich diecezjach część kościołów zamieniono na muzea, a seminaria albo zamknięto, albo ostatnie roczniki przygotowują się w nich do święceń. Ale we Francji nikt nie mierzy wiary statystyką. – Ewangelia i statystyka nie działają razem – mówi ks. Etiènne de Mesmay z kościoła Saint Severin w Paryżu. Chociaż akurat on mógłby spokojnie oprzeć się na wysokiej frekwencji podczas nabożeństw. Właśnie skończył odprawiać Mszę w wypełnionej wiernymi kaplicy pięknego kościoła. W środku dnia, w połowie tygodnia.

Taki jest Paryż – mówią zgodnie zarówno francuscy, jak i polscy księża pracujący w stolicy Francji. Wielu z tutejszych młodych duszpasterzy, widząc kościoły pełne wiernych, być może nawet nie jest świadomych kryzysu, który dotknął inne diecezje. Są parafie paryskie, w których odbywa się nawet pięć Mszy w niedziele, co nie jest oczywiste w innych stolicach europejskich. Jest tu ok. 130 czynnych kościołów, 60 kaplic, a także 200 zakonów, z których każdy ma swój kościół albo przynajmniej kaplicę. Co tydzień, w zależności od dzielnicy Paryża, nawet 19 proc. mieszkańców uczestniczy w niedzielnej liturgii. To dużo w porównaniu z takimi krajami jak Niemcy, Wielka Brytania czy Holandia. Głównym sprawcą tego ożywienia jest zmarły w ubiegłym roku kard. Jean-Marie Lustiger, arcybiskup Paryża. Można powiedzieć, że postawił z powrotem Kościół francuski na nogi.

Kościół we Francji mocno przeżył kryzys roku '68. Powszechnie używane wówczas hasło nowej rewolucji – interdit d’interdire (zakazuje się zakazywać) – przeniknęło także to francuskiego episkopatu, seminariów i wydziałów teologicznych. Niektóre seminaria radośnie rozstawały się z teologią. Zamiast niej kandydatom na księży proponowano socjologię jako podstawę formacji. – Seminaria zaczęły produkować aktywistów społecznych, a nie duszpasterzy – mówi ks. Stanisław Jeż, rektor Polskiej Misji Katolickiej w Paryżu.

We Francji rzeczywiście nie brakowało księży i teologów, którzy sprawili, że dawniej dynamiczne ruchy katolickie straciły zapał ewangelizacyjny i przestały być źródłem powołań. Nie miało to jednak nic wspólnego z prawdziwą reformą w Kościele, wspieraną przez tak genialnych teologów francuskich jak Henri de Lubac czy Yves Congar. Echa fałszywej reformy w Kościele jeszcze do niedawna były obecne m. in. w seminarium w Awinionie. Kilku kleryków zrezygnowało z przygotowania do kapłaństwa, bo musieli kryć się przed przełożonymi... z różańcem i adoracją Najświętszego Sakramentu! Po prostu tych elementów nie było w planie dnia.

Osłabienie Kościoła od wewnątrz było tylko pochodną ogólnej atmosfery kontestacji wszystkiego, co tradycyjne. Do tego doszło też narzucenie przez rząd francuski tzw. kontraktów szkołom z obowiązkowym laickim programem nauczania, także w szkołach katolickich. W ten sposób wiele placówek zaczęło tracić swój religijny charakter. Dzisiaj coraz więcej z nich rezygnuje z „kontraktów”. Około 25 szkół rocznie nie poddaje się temu programowi, w sumie jest ich już 490. Ceną za zerwanie „kontraktu” jest pozbawienie państwowych dotacji.

Do dziś w świadomości wielu katolików francuskich pozostał wyraźny podział na modernistów i tradycjonalistów. Nawet jeśli obie szufladki nie mają wiele wspólnego ze złożonością problemów i postaw, taki mechanizm porządkowania rzeczywistości (czyt.: przylepiania łatki) we francuskim Kościele działa podświadomie. – Nawet to, czy jakiś ksiądz żegna się przed posiłkiem, czy nie – już jest sygnałem, gdzie go umieścić – mówi jeden z księży. – Tak samo jest z noszeniem koloratki – albo ją nosisz i jesteś tradycjonalistą, albo nie i traktują cię jak modernistę – dodaje ksiądz.

W księgarni katolickiej w łacińskiej dzielnicy Paryża przewijają się przedstawiciele różnych opcji. – Przychodzą do mnie i tradycjonaliści, i lefebryści, i bardziej postępowi – mówi zarządzający księgarnią Wojciech Golonka. – Mam wielu znajomych, którzy jak widzą na ulicy księdza w sutannie, to myślą, że ktoś kręci kolejną część „Matrixa” – dodaje. Bardziej wtajemniczeni wiedzą, że jeśli francuski ksiądz idzie w sutannie, to – według myślenia szufladkowego – musi to być tradycjonalista lub nawet lefebrysta. Podobnie jest ze znakiem krzyża na początku Mszy św. Zdarzają się jeszcze tacy, którzy boją się zacząć w tak „niemodny” sposób liturgię. Niektórzy księża próbują pomieścić się w jednej i drugiej szufladce. W jednym z paryskich kościołów młody ksiądz w taki sposób zaczął Eucharystię: – Drodzy bracia i siostry, zebraliśmy się tutaj, aby modlić się wspólnie w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego, zatem zanieśmy do Boga nasze prośby... Znak krzyża został „sprytnie” wpleciony w całe wstępne przemówienie.

Zbyt wiele jednak rzeczy wydarzyło się w ostatnich dwóch dekadach, żeby o „najstarszej córze Kościoła” mówić ciągle jako o najbardziej niewdzięcznej. Wszyscy w Paryżu mówią zgodnie: Kościół zmienił się bardzo dzięki kard. Lustigerowi. Przed objęciem przez niego paryskiego arcybiskupstwa w seminarium było maksymalnie 30 kleryków.

W czasie jego posługi – nawet 130 kandydatów zaczynało co roku drogę do kapłaństwa. Lustiger nie mieścił się w przywołanych wyżej szufladkach: modernista lub tradycjonalista. – Na początku został źle przyjęty w Paryżu, bo był za bardzo radykalny, za bardzo ewangeliczny – opowiada ks. Stanisław Jeż, który znał kardynała osobiście. – On był inny, bo nie reprezentował typowej francuskiej mentalności kartezjańskiej, za to często wychodziła jego mentalność semicka. I to było jego bogactwem. Kiedyś powiedział dosadnie do zebranych starszych księży paryskich: z wami już nic nie można zrobić, musicie umrzeć, po was przyjdą młodzi. Miał odwagę to powiedzieć – dodaje rektor Jeż.

To, że seminarium zaczęło zapełniać się klerykami, było też owocem zaangażowania kardynała. Organizował modlitwy o powołania – przy pełnych kościołach. Sam stworzył „swoje” seminarium, gdzie wprowadził dyscyplinę, która zaczęła przyciągać młodych ludzi. Nowością w formacji było także to, że klerycy każdy rok nauki spędzali w innej parafii, poznając różne formy duszpasterstwa. Kardynał działał mocno także na polu medialnym. Założył Radio Notre-Dame, katolicką telewizję KTO, coraz bardziej popularną, oraz tygodnik „Paris Notre-Dame”.

Sam Lustiger mówił publicznie o swojej drodze i walce duchowej, którą przechodził już jako kapłan. Media opisywały następującą historię: Lustiger pojechał kiedyś do Jerozolimy, uklęknął przy Grobie Pańskim i powiedział sobie: nie wyjdę stąd, dopóki nie odpowiem sobie na pytanie, czy prawdą jest, że Jezus wyszedł z tego grobu, że żyje, bo jeśli to nie jest prawdą, rzucam kapłaństwo. Modlił się długo i w końcu powiedział: to jest prawda. A skoro to prawda, trzeba zrobić wszystko, żeby ludzie tym żyli. Jeśli prawdą jest, że Jezus żyje w Eucharystii, to trzeba ją sprawować często i jak najpiękniej. I jeśli jest obecny w sakramencie pojednania, to trzeba ludzi spowiadać. Dzisiaj w Paryżu wcale nietrudno znaleźć kościoły, gdzie przynajmniej przez godzinę dziennie kapłan czeka w konfesjonale. A w katedrze Norte Dame kolejki do spowiedzi, nie tylko turystów, mówią same za siebie.

Najważniejsze jest to, że Paryż, który stał się synonimem odnowy, emanuje na całą Francję. Obok Lourdes czy Taizé. Dojrzała nowa kadra biskupów, wychowanków kard. Lustigera. Jak mówią niektórzy w Paryżu: biskupów „wierzących i praktykujących”. Najlepszym dowodem na to, że coś dobrego dzieje się w tutejszym episkopacie jest fakt, że obecny abp Paryża, André Ving-Trois, został wybrany na przewodniczącego konferencji biskupów Francji. Lustiger nigdy nim nie był.

Odnowa dotyka także wspólnoty zakonne, zgromadzenia kontemplacyjne mają coraz więcej powołań. A charyzmatyczna Wspólnota św. Jana formuje 150 seminarzystów. Dużo robi nowy biskup Awinionu, Jean-Pierre Cattenoz. – Sprowadził do diecezji wspólnoty charyzmatyczne z różnych krajów, żeby ożywiały parafie – mówi Marie-Bernard Daniel z Awionionu. Jest nauczycielką, ale codziennie po pracy jedzie na Mszę do kościoła Sacré Coeur, w którym od 3 lat działa wspólnota świeckich Shalom z Brazylii. Wybiera się na spotkanie z Papieżem do Lourdes. Do brazylijskiej wspólnoty dołączają także młodzi Francuzi. Ekipa ma na koncie akcje ewangelizacyjne na ulicach Awionionu, koncerty i musicale. A podczas niedawnego festiwalu teatralnego Shalom przygotowała profesjonalny spektakl o św. Pawle. W dniu, w którym przyjeżdżamy do Awinionu, do kościoła zjeżdża się kilka wspólnot z diecezji. A za nimi biskup, który bez ceremonii powitalnych włącza się w adorację. Tak jest co miesiąc.

Francja jednak nie tylko zaprasza wspólnoty z zewnątrz, ale sama od lat jest miejscem tworzenia się oaz życia duchowego. Wspólnoty Jerozolimskie, Wspólnota Błogosławieństw, Emmanuel czy Wspólnota św. Jana prowadzą życie kontemplacyjne, ewangelizacyjne i zaangażowane społecznie. We Francji jednak ludzie różnie reagują na uliczne manifestacje wiary. – To kojarzy się z prozelityzmem i natręctwem, przymuszaniem do wiary – mówi Elodie Maurot z katolickiego dziennika „La Croix”. – Myślę, że zaangażowanie społeczne w potrzeby materialne ludzi jest ważne, to przecież jest także świadectwo chrześcijan – odpowiada na pytanie, czy Kościół we Francji nie przesadził z aktywizmem kosztem ewangelizacji. – Dlaczego ojciec Pierre był tak popularny? Bo ludzie kojarzyli go bardzo jednoznacznie jako człowieka miłosierdzia – dodaje.

Niektórzy wierni oskarżali biskupów, że za mało stanowczo wypowiadali się w sprawach moralnych, zwłaszcza dotyczących ochrony życia czy etyki seksualnej. Wydano nawet książkę pt. „Czarne karty francuskiego episkopatu”. Ale postawa takich biskupów jak kard. Lustiger zawsze była jednoznaczna w tych sprawach. Jednocześnie trzeba zrozumieć, że we Francji Kościół bardziej akcentuje pozytywny wykład wiary i moralności niż krytykę tego, co jest jej łamaniem. Podkreśla się bardziej wartość rodziny, niż krytykuje rozwody. Podnosi się wartość życia, mniej piętnuje zło aborcji. Nie zmienia to faktu, że do dziś zdarzają się wydziały teologii moralnej, na których profesorowie mają znikome przywiązanie do oficjalnej nauki moralnej Kościoła. – Nie wiem, czy Kościół powinien być przede wszystkim znakiem sprzeciwu – zastanawia się Elodie Maurot z „La Croix”. – Uważam, że Kościół ma być znakiem błogosławieństwa i zaufania – dodaje. René Poujol z tygodnika „Le Pelèrin” uważa, że także Benedykt XVI mniej uwagi poświęca zakazom
i nakazom.

Papież jest dość dobrze znany Francuzom. Jeszcze jako kard. Ratzinger został członkiem prestiżowego grona Akademii Francuskiej, w której na 40 członków jedno miejsce jest zarezerwowane dla przedstawiciela Kościoła. Benedykt XVI wreszcie trafi do wszystkich, którzy po prostu żyją lub chcieliby żyć wiarą, bez żadnych ideologicznych ograniczeń. We Francji może będzie mniej oklasków, za to więcej prawdziwego słuchania tego, co mówi głowa Kościoła. – Od początku tego pontyfikatu wszystkie dokumenty Benedykta XVI były bardzo dobrze przyjęte – mówi brat Patrick ze Wspólnot Jerozolimskich. – We Francji wiele się zmieniło także w mediach. One mimo wszystko bardzo czekają na słowa Papieża. Pracuje tam wiele osób wychowanych na nauczaniu Jana Pawła II. To przynosi owoce – dodaje.

Wszystkie parafie paryskie od miesięcy przygotowywały się do tej wizyty. Szczególnie młodzi zaproszeni byli do Procesji Światła w piątek o północy. W mediach tydzień przed pielgrzymką nie mówiło się o niej za wiele. Tylko prasa katolicka (wysokonakładowa) przygotowała szereg ciekawych artykułów. Głównym celem wizyty jest 150. rocznica objawień w Lourdes, stąd hasło pielgrzymki „Pójdźmy do źródła życia”. Podobno jednak prezydent Sarkozy nalegał, żeby pierwsza oficjalna wizyta kard. Ratzingera jako Papieża zahaczała także o Paryż. W tych dniach może się jeszcze więcej dobrego wydarzyć we Francji.

Jacek Dziedzina

Kościół we Francji w liczbach

95 diecezji
20 523 księży
764 seminarzystów
2061 diakonów stałych
65 proc. Francuzów to katolicy
30 proc. dzieci korzysta z katechezy
2 mln młodzieży uczęszcza do szkół katolickich