Dwa miliony zabitych - tyle kosztowała ich wolność

Data 9 lipca przejdzie do historii. Sudan Południowy - a właściwie Republika Południowego Sudanu (RPS) - ogłasza niepodległość. Kolonialne granice, chociaż tak nieadekwatne, zmieniały się do tej pory bardzo rzadko. I nigdy w takich okolicznościach.

Los chrześcijańskiego i animistycznego Południa od dawna był jednym z najważniejszych tematów w Afryce. Rządzący w Chartumie islamiści nie chcieli pozwolić, by południowe tereny - chociaż etnicznie i kulturowo zupełnie różne od arabskiej Północy - stanowiły odrębne państwo. Doprowadziło to do wojny domowej. Trwała ponad 20 lat, kosztowała życie dwóch milionów ludzi i momentami przypominała ludobójstwo.

Konflikt zakończył się dopiero w 2005 roku. Rząd Omara al-Baszira i Sudański Ruch Wyzwolenia Narodowego (SPLM) podpisały rozejm. Traktat, zwany Wszechstronnym Porozumieniem Pokojowym (CPA), zyskał poparcie świata. Na jego mocy w styczniu 2011 roku Sudańczycy z Południa mogli zadecydować, czy chcą mieć własny kraj. Bardzo tego chcieli.

Ale deklaracja niepodległości to dopiero początek. Jak przy każdym rozwodzie, Północ i Południe mają wiele nierozwiązanych spraw. Będą ciągnąć się za nimi jeszcze przez długi czas i doprowadzą do licznych napięć. Oba państwa mają też własne problemy. Czy sobie z tym poradzą?

Niewielki obszar na granicy między Północą a Południem. Niegdyś bogaty w ropę, dziś posiadający już tylko jedno, niewielkie pole naftowe. Tradycyjnie zamieszkują go Murzyni Dinka Ngok, jednak z jego żyznych gleb korzystają także arabscy hodowcy bydła - plemię nomadów Messiria. To dlatego Abyei miało zadecydować o swojej przyszłości w oddzielnym referendum. Nie dojdzie do niego zbyt szybko. W kwietniu północne wojska siłą przejęły kontrolę nad całą prowincją (czytaj więcej). Mimo oburzenia ONZ, nie chcą jej oddać. Chartum twierdzi, że Abyei należy do Północy.

Sudan, jako zjednoczone państwo, należał do największych eksporterów ropy w Afryce. Produkował około 490 tysięcy baryłek dziennie. Chociaż 3/4 złóż leżało na Południu, korzyści miała z nich właściwie tylko Północ. Po podpisaniu CPA zyskami dzielili się po połowie. Chartum chce, by tak było nadal. Rząd w Dżubie się na to nie zgadza, ale ma małe pole manewru - cała infrastruktura, od ropociągów po rafinerie i port, należy od Północy. Negocjacje trwają, lecz kompromis będzie trudny do osiągnięcia. Gospodarka obu krajów opiera się na "czarnym złocie". Dla RPS to w tym momencie 98% budżetu.

Część analityków obawia się, że spór o ropę doprowadzi do nowej wojny. Inni są zdania, że wręcz przeciwnie - Chartum i Dżuba w końcu nauczą się dzięki temu współpracować.

Czytaj również: Śpią na ropie, ale brakuje im paliwa - jak to możliwe?

Kłopotliwym tematem jest także podział praw do użytkowania Nilu. W 1959 roku Sudan i Egipt podpisały w tej kwestii umowę. Roczny przepływ Świętej Rzeki wynosi 84 mld metrów sześciennych wody. Państwo faraonów zarezerwowało sobie z tego 55,5 mld, a Sudan 18,5 mld. Reszta - wyparowuje. Dziś sudańską część trzeba rozdzielić na dwa państwa. I tu zaczynają się schody. Chartum mówi, że po utracie części pól naftowych musi skupić się na rozwoju rolnictwa i rozwinąć systemy irygacyjne. A do tego potrzebuje jak najwięcej wody, której nie chce odstąpić. Południe protestuje, ale niewiele może zrobić - prawa do zarządzania sudańskimi wodami ciągle ma Północ. Wszystkiemu z niepokojem przyglądają się Egipcjanie. Układ z 1959 roku jest dla nich bardzo korzystny. Kair nie chciałby, by Sudańczycy zażądali zwiększenia swojej puli. A tak się pewno stanie, jeśli nie znajdą porozumienia między sobą.

Przez lata Sudan pożyczał na lewo i prawo. Uzbierał się pokaźny dług - 38 miliardów dolarów. Kto ma to teraz spłacić? RPS upiera się, że nie przejmie z tych zobowiązań ani centa. To Chartum, mówią południowi politycy, zaciągał pożyczki, by kupować broń, którą mordował naszych braci i siostry. Jest w tym sporo prawdy - w rozwój Południa rządy al-Baszira i jego poprzedników nie inwestowały nic, za to w wojnę - bardzo wiele.

Północ ciągle jednak stara się wymóc na wymóc na Dżubie przejęcie części długu. Przecież społeczność międzynarodowa i tak go odpuści swojemu nowemu członkowi - argumentuje. Dogadanie się w tej kwestii może mieć korzystny wpływ na wzajemne relacje. Odmowa - tylko je pogorszyć.

Przez najbliższe lata Republika Południowego Sudanu będzie całkowicie zależna od pomocy międzynarodowej. Oznacza to, że przez ręce południowych polityków przepłyną setki milionów dolarów asysty. A mają oni opinię jednych z najbardziej skorumpowanych na świecie. Jeśli zapowiedziana przez prezydenta Salva Kiira "wojna z łapówkarstwem" okaże się pustym sloganem, na Południu zmarnuje się naprawdę dużo pieniędzy.

Tymczasem potrzeby kraju są ogromne. Brakuje dróg, mostów, szpitali i szkół. W całym państwie wybudowano jak dotąd zaledwie 100 kilometrów asfaltowych szlaków. Prąd jest rzadko spotykanym luksusem, podobnie jak bieżąca woda. 90% mieszkańców żyje za mniej niż dolara dziennie. Milion z nich głodowałby, gdy nie żywność od ONZ. Minister edukacji utrzymuje, że odsetek analfabetów spadł do 73%, ale wśród kobiet jest ciągle znacznie wyższy.

Chociaż Południe ma także znaczne pokłady rud żelaza, cynku, miedzi, srebra, złota i chromu, nic nie wydobywa. Przemysł ciężki właściwie nie istnieje. W ostatnich tygodniach nawet na stacjach benzynowych brakuje paliwa.

Na Północy też się nie przelewa. Pustynia już dawno zabrała większość dróg, a trakcje i pociągi - kursujące wyjątkowo rzadko - nie były remontowane od czasów kolonialnych. Utrata połowy zysków z ropy mocno uszczupliła budżet, podobnie jak ostatni spadek wartości funta sudańskiego. Kiepska sytuacja ekonomiczna frustruje obywateli. Młodzi z fascynacją zerkają na rewolucje w Tunezji i Egipcie. Rząd al-Baszira dobrze o tym wie i dlatego dusi każdy bunt w zarodku. Ma w tym doświadczenie. Wieloletnie.

W czasie wojny około czterech milionów mieszkańców Południa straciło dach nad głową. Wielu z nich uciekło na Północ i osiedliło się wokół większych miast, zwłaszcza Chartumu. Nie żyło im się tam dobrze - wszędzie towarzyszyły im nędza, pogarda i służby bezpieczeństwa. Ale wrócić nie było dokąd - Południe ciągle płonęło.

Dziś setki tysięcy z nich nadal mieszkają na Północy. I dręczy ich wiele pytań: wrócić, ale za co, skoro nie ma pieniędzy? Jak, skoro nie ma dróg ani torów? I przede wszystkim: wrócić, ale do czego, skoro wszystko zniszczył ogień?

Dżubie wcale nie uśmiecha się, by nagle wszyscy przesiedleńcy ruszyli na Południe. W ciągu ostatnich trzech miesięcy powróciło 180 tysięcy ludzi i jest to nie lada problem - trzeba ich jakoś wyżywić (a jedzenia mało) i pomieścić (ale gdzie?). Co gorsza - już zaczynają się awantury o utracone mienie i odszkodowanie.

Póki co rząd SPLM wymyślił więc, by Południowcy z Północy dostali, na życzenie, podwójne obywatelstwo. Dzięki temu mogliby bez problemów wrócić do domu - ale później, jak już będzie lepiej. Jeśli będzie. Sęk w tym, że Chartumowi taki pomysł się nie podoba. - Jest tylko jeden Sudan - powtarza prezydent al-Baszir. I na propozycję Dżuby się nie zgadza.

Południe to bardzo niejednolita kraina - żyje tam, według niektórych badaczy, ponad 150 grup etnicznych. Wiele z nich nienawidzi się od wieków. Wspólny wróg - islamiści - pozwolił im się zjednoczyć, ale nawet wtedy dochodziło między nimi do spięć. Chartum wykorzystywał to bez skrupułów. Regularnie napuszczał na siebie zwłaszcza największe plemiona Dinków i Nuerów.

Teraz, gdy osiągnięto cel - uwolnienie się od Północy - stare podziały wychodzą na wierzch. Sytuację pogarsza postawa niektórych byłych dowódców partyzanckich. Niezadowoleni z pozycji, jakie zaproponowano im w nowym państwie, wezwali pod broń swych współplemieńców i rozpoczęli rebelie. Największa z nich, generała George'a Athora, stała się prawdziwym utrapieniem dla południowej armii. Wojskowe źródła twierdzą, że Chartum potajemnie wspiera buntowników, aby osłabić swojego sąsiada. Od początku roku w walkach na Południu zginęły ponad dwa tysiące osób.

Sytuacji nie polepsza fakt, że zdominowany przez Dinków SPLM do tej pory nie wykazywał chęci podzielenia się władzą z przedstawicielami innych ludów. Jeśli tego nie zrobi, o jedności Południa będzie można zapomnieć.

Niepodległość może oznaczać rozwój i bezpieczeństwo. Ale to też wspólny obowiązek i wysiłek - tak rządzących, jak i obywateli. W Afryce dar wolności już wielokrotnie obracał się przeciw temu, kto po niego sięgnął . Popełniano chyba wszystkie możliwe błędy, a później wielokrotnie je powtarzano. Niektórym krajom, na szczęście, udało się wyciągnąć z bolesnych lekcji wnioski i wejść na dobre tory.

Tego też trzeba życzyć Republice Południowego Sudanu. Świat będzie patrzeć. Trudno powiedzieć - z nadzieją czy obawą?

Czytaj również blog autora: Blizny Świata!