Dowiedz się więcej o Nagrodzie Nobla
Ile lat miał najmłodszy, a ile najstarszy noblista? Kto otrzymał tę prestiżową nagrodę dwukrotnie, a kto nie chciał przyjąć wyróżnienia? Ilu Polaków zostało nominowanych do nagrody, a ilu udało się zostać laureatami? To tylko niektóre pytania, zadawaniu których sprzyja październik – miesiąc w którym przyznawane są Nagrody Nobla. Na dniach poznamy laureatów z dziedziny literatury i Pokojowej Nagrody Nobla. Fundacja Nobla zamieściła na swojej stronie internetowej nobelprize.org wiele ciekawostek związanych z tym elitarnym wyróżnieniem.
10.10.2006 12:00
Zobacz galerię:
Giganci umysłu - Nagrody Nobla 2006
Czy wiecie, że...?
Z 763 noblistów, tylko 33 to panie. Najwięcej nagród przyznano kobietom w dziedzinie pokoju – 12 i literatury – 10. Co ciekawe, Polka – Maria Curie - była pierwszą kobietą, która otrzymała nagrodę Nobla. Było to w 1903 roku - dwa lata po rozpoczęciu przyznawania nobli. Dziedziną, w której ją wyróżniono to fizyka. Była jedną z dwóch kobiet, która w historii konkursu otrzymała nagrodę z tej dziedziny. Osiem lat później Skłodowska-Curie dostała nobla z chemii i była pierwszą z trzech kobiet, które sięgnęły po laury z tej dziedziny. Jedną z nich była jej córka - Irene Joliot-Curie.
Noble wśród rodzin
Rodzina Curie została nagrodzona kilkukrotnie. Opród wyróżnień dla Marii Skłodowskiej-Curie i jej córki Irene, nagrodę otrzymali także mąż polskiej noblistki Piotr Curie i jej zięć - Frederic Joliot. Wśród nagrodzonych rodzin były także inne małżeństwa: Alva i Gunnar Myrdal oraz Gerty i Carl Cori i jedno rodzeństwo: holendrzy - Jan i Niko Tinbergen. Znacznie częściej zdarzało się, że synowie poszli w ślady ojców noblistów. W tym roku nobla w dziedzinie chemii otrzymał Roger D. Kornberg, syn biochemika i wybitnego noblisty - Arthura Kornberga. Inni nagrodzeni synowie i ojcowie to: Joseph J. Thomson (z fizyki) i syn George (fizyka), Niels Bohr (fizyka) i syn Aage (fizyka), Hans von Euler-Chelpin (chemia) i syn Ulf (medycyna), Manne Siegbahn (fizyka) i syn Kai (fizyka).
Najmłodszym laureatem nagrody Nobla był wspomniany 25-letni Brytyjczyk - William Lawrence Bragg, który wraz ze swoim ojcem został wyróżniony w 1915 roku za osiągnięcia w fizyce. Najstarszym zwycięzcą konkursu był również fizyk – 88-letni Raymond Davis Jr. (2002)
W 105-letniej historii konkursu, dwóch laureatów odmówiło przyjęcia zaszczytu. Pierwszym z nich był Jean-Paul Sartre, nagrodzony w 1964 w dziedzinie literatury. Sartre odmawiał przyjęcia wszystkich oficjalnych nagród. Drugim był Le Duc Tho, który wraz z Henrym Kissingerem w 1973 dostał pokojową nagrodę Nobla za podpisanie układu ws. zakończenia wojny w Wietnamie. Powodem nieprzyjęcia przez Le Duc Tho nagrody, był fakt, iż w tamtym czasie w Wietnamie było niespokojnie. Wyróżnienia w 1958 nie przyjął także rosyjski poeta Borys Leonidowicz Pasternak, autor powieści "Doktor Żywago" opowiadającej o losach inteligencji rosyjskiej. Władze komunistyczne oceniły jego utwór za antyradziecki i nakłoniły autora do odmowy przyjęcia nobla.
Nominowani i wyróżnieni Polacy
Najwięcej wyróżnień, po dwa, otrzymali do tej pory: Polka - Maria Skłodowska-Curie (fizyka i chemia), Amerykanin - John Bardeen (dwukrotnie z fizyki), Amerykanin Linus Carl Pauling (chemia, pokój), brytyjczyk Frederick Sanger (dwukrotnie z fizyki). Nagrodzone zostały także organizacje – Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża (trzykrotnie) i Urząd Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do Spraw Uchodźców (dwukrotnie).
O nominowanych do nagrody Nobla nigdy nie mówi się oficjalnie - rozmowy na ten temat odbywają się w kuluarach. Wśród Polaków zgłoszonych przez wybitne osobistości i organizacje znaleźli się: Eliza Orzeszkowa, Stefan Żeromski, Maria Dąbrowska, Leopold Staff, Stanisław Lem, o. Marian Żelazek, Jan Paweł II, Krystyna Kurczab Redlich, Izabela Jaruga-Nowacka i Maria Szyszkowska. Do Polaków, którym udało się dostąpić tego honoru z rąk Akademii Szwedzkiej należą: Maria Skłodowska-Curie, Henryk Sienkiewicz, Władysław Reymont, Czesław Miłosz, Lech Wałęsa i Wisława Szymborska. Rzadziej mówi się natomiast o jeszcze jednym polskim nobliście - fizyku i radiobiologu Józefie Rotblacie, który posiadał również brytyjski paszport. Rotblat był także współzałożycielem i liderem pacyfistycznego ruchu naukowców Pugwash i został laureatem Pokojowej Nagrody Nobla w 1995 roku.
Nagrody Nobla przyznawane są od 1901 roku. Fundatorem przedsięwzięcia był szwedzki wynalazca dynamitu Alfred Nobel. Każdy ze zwycięzców otrzymuje złoty medal, dyplom honorowy i 10 milionów koron szwedzkich. Nagrody Nobla przyznawane są przez Królewską Szwedzką Akademię Nauk (fizyka, chemia), Instytut Karolinska (fizjologia lub medycyna), Akademię Szwedzką (literatura), Norweski Komitet Noblowski (Pokojowa Nagroda Nobla), oraz Bank Szwecji (ekonomia).
Opracowała Agnieszka Niesłuchowska na podstawie nobelprize.org i Wikipedii
