Co stało się z archiwami służb specjalnych PRL?

Była rzeczniczka prasowa w rządzie Tadeusza Mazowieckiego Małgorzata Niezabitowska oświadczyła w sobotę, że z jej "teczki" w IPN wynika, iż była rzekomo agentem SB - czemu zaprzeczyła. Jej zdaniem, "teczkę" w lipcu 1990 roku zabrał z MSW gen. Czesław Kiszczak. - Żadnych "teczek" nie zabrałem odchodząc z Ministerstwa Spraw Wewnętrznych - nie miałem takiego zwyczaju - oświadczył on sam.

Nie mamy w tej kwestii konkretnej wiedzy, ale poszlaki wskazują, że proceder wynoszenia akt miał wtedy miejsce - powiedział Dudek.

Poinformował, że w miarę dokładnie znana jest skala zniszczeń, jakich dokonywali oficerowie służb specjalnych w 1989 i 1990 r. Podkreślił, że nie do sprawdzenia jest jednak, ile "teczek" wyniesiono w celu zniszczenia, a jednak ktoś je sobie zachował. Przypuszczam, że zachowano zdecydowaną mniejszość "teczek", chociażby ze względów objętościowych. Zapewne wybierano najważniejsze - dodał.

Historyk zwrócił uwagę na wypowiedzi ostatniego szefa pereelowskiego MSW gen. Kiszczaka, który "często podawał dokładne dzienne daty swoich czynności, jak gdyby posiłkował się jakimiś aktami". Nie ma jednak dowodów, by Kiszczak coś wynosił - dodał. Ponadto Dudek przypomniał, że w latach 90. kilka razy tygodnik "Nie" ujawniał różne dokumenty służb PRL.

W 2001 r. Instytut Pamięci Narodowej ogłosił, że będzie domagał się zwrotu akt służb specjalnych PRL od osób prywatnych, które je dziś mają; chodzi głównie o byłych funkcjonariuszy specsłużb PRL. Mam informację, że osoby prywatne mają takie akta i się z tym nie kryją. Będę się domagał od nich zwrotu tych akt - mówił wtedy prezes IPN Leon Kieres. Informował, że "jeden z szefów SB opublikował zbiór dokumentów, a w przypisach poinformował nawet, skąd je ma" (odmówił ujawnienia, o kogo chodzi). Podkreślił, że niektóre osoby mogą mieć akta legalnie (np. naukowcy czy kombatanci).

Nieoddanie IPN akt służb specjalnych jest przestępstwem. Zgodnie z ustawą o IPN, kara od 6 miesięcy do 8 lat 8 więzienia grozi temu, kto "będąc w posiadaniu dokumentów lub zapisu informacji podlegających przekazaniu Instytutowi Pamięci, uchyla się od ich przekazania, utrudnia przekazanie lub je udaremnia".

Za niszczenie akt służb specjalnych PRL podczas przełomu 1989-90 skazano tylko ostatniego szefa Wojskowej Służby Wewnętrznej gen. Edmunda Bułę. W 1996 r. Sąd Najwyższy utrzymał wyrok sądu Warszawskiego Okręgu Wojskowego, który skazał Bułę na 2 lata więzienia w zawieszeniu na 3 lata za zniszczenie w latach 1989-1990 akt WSW, w tym kontrwywiadu wojskowego.

W 1995 r. Sąd Rejonowy w Piotrkowie Tryb. umorzył proces trzech generałów b. MSW - ostatniego szefa SB Henryka Dankowskiego, ostatniego szefa IV departamentu MSW (który zwalczał Kościół katolicki) Jerzego Szczygła oraz Krzysztofa Majchrowskiego. Byli oskarżeni o wydanie w 1989 r. decyzji zniszczenia materiałów operacyjnych SB nt. opozycji i Kościoła. Piotrkowski sąd (w tym mieście znaleziono resztki spalonych akt) uznał, że mają tu zastosowanie przepisy ustawy amnestyjnej z grudnia 1989 r. Dankowski mówił podczas tajnego procesu, że niszcząc akta nt. księży "bronił wartości chrześcijańskich".

W 1995 r. Prokuratura Wojewódzka w Warszawie skierowała do sądu akt oskarżenia przeciw 6 funkcjonariuszom b. SB, którym zarzucono, że jesienią 1989 r. na terenie jednostki MO na warszawskich Szczęśliwicach spalili dokumenty stołecznej SB. Resztki spalonych akt odkryto w Szczęśliwicach w 1993 r. Sprawa jednak przedawniła się, bo sąd nie zajął się nią na czas.

O niszczenie akt specsłużb PRL oskarżały się też wzajemnie przez minionych 10 lat różne ekipy polityczne, które rządziły MSW, UOP i MON - resortami dysponującymi aktami specsłużb PRL. Dziś są one w IPN, które je udostępnia osobom inwigilowanym.