Świętą Barbarę uważa się za jedną ze Świętych Wspomożycielek, pomocnych przy konaniu i prowadzących do Boga. Z czasem przyjęli ją za swą patronkę ludzie wykonujący niebezpieczne zawody: marynarze, artylerzyści, a przede wszystkim - górnicy.
Według legendy, święta Barbara urodziła się w Nikomedii, na terenie obecnej Turcji w III wieku naszej ery.
Była córką bogatego i wpływowego kupca, poganina, który za wszelką cenę chciał uchronić ją przed chrześcijaństwem. Barbara jednak potajemnie uczestniczyła w spotkaniach niewielkiej grupki chrześcijan. W związku z tym, ojciec wybudował warowną wieżę, w której uwięził Barbarę. Kontaktować mogli się z nią jedynie nauczyciele.
Jeden z nich - chrześcijanin - nawrócił Barbarę. W tajemnicy przed rodzicami przyjęła chrzest, wyrzekając się dotychczasowych bogów i bogactw ojca. Postanowiła ponadto poświęcić się Chrystusowi, żyjąc w dozgonnej czystości.
Wzbudziło to gniew jej ojca, który zakazał córce praktykowania nowej religii. Groźby, znęcanie psychiczne oraz dotkliwe kary na nic się zdały. Po pewnym czasie Barbara wydana została władzom i skazana na śmierć przez ścięcie mieczem.
Według tradycji, poniosła śmierć męczeńską z rąk swojego ojca w roku 306. Legenda głosi, że męczeństwu towarzyszyły cuda - w nocy miał ją odwiedzić Chrystus, zaleczyć jej rany i udzielić Komunii Św. Natomiast ojciec po zabiciu córki został porażony piorunem.
Rzeźby i wizerunki św. Barbary spotkać można m.in. w kościołach i w wyrobiskach kopalń wielu krajów europejskich.
W Polsce, najstarsza rzeźba przedstawiająca jej postać pochodzi z 1689 roku i zachowała się w kopalni soli w Wieliczce.
Kult świętej Barbary, dziewicy i męczennicy, rozwijał się od VI wieku. Cesarz wschodniorzymski Justynian I Wielki sprowadził wówczas relikwie świętej Barbary do Konstantynopola, gdzie w późniejszym czasie wzniesiona zostałą świątynia pod jej wezwaniem. Obecnie, część relikwii znajduje się w skarbcu bazyliki świętego Jana na Lateranie w Rzymie oraz kościele Najświętszej Marii Panny w Transportinie, w Neapolu.
W Polsce, pierwszy kościół ku czci świętej Barbary wystawiono w 1262 roku w Bożygniewie koło Środy Śląskiej.
