85. rocznica urodzin Wojciecha Jaruzelskiego

Wojciech Witold Jaruzelski urodził się 6 lipca 1923 roku w Kurowie niedaleko Puław w patriotycznej rodzinie ziemiańskiej herbu Ślepowron. Ojciec walczył w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 roku, dziadek - w powstaniu styczniowym. Przed wojną Wojciech uczęszczał do gimnazjum ojców marianów na warszawskich Bielanach. W 1939 roku wraz z rodziną przeniósł się na Litwę, a po jej aneksji przez ZSRR w 1940 roku - został zesłany na Syberię. Pracował w tajdze przy wyrębie lasów, gdzie zachorował na ślepotę śnieżną, która na trwale uszkodziła mu wzrok.

Po nieudanej próbie dostania się do armii Andersa, Jaruzelski ukończył szkołę oficerską w Riazaniu i został skierowany jako dowódca plutonu zwiadu do 2. Dywizji Piechoty im. Henryka Dąbrowskiego formowanej w Sielcach nad Oką. Jako pomocnik szefa sztabu 5. pułku piechoty ds. zwiadu, przeszedł szlak bojowy 1. Armii Wojska Polskiego. Brał udział w walkach nad Wisłą, na Przyczółku Magnuszewskim, o Warszawę, o przełamanie Wału Pomorskiego, a także nad Bałtykiem, Odrą i Łabą.

W latach 1945-1947 brał udział w walkach z oddziałami podziemia antykomunistycznego w okolicach Częstochowy i Piotrkowa Trybunalskiego. Uczestniczył również w zwalczaniu UPA oraz w akcji przesiedleńczej ludności ukraińskiej do Związku Radzieckiego.

Według dokumentów znajdujących się w archiwach IPN Jaruzelski pod pseudonimem "Wolski" współpracował w latach 1949-1954 jako agent informator z Informacją Wojskową - uzależnionym od ZSRR organem kontrwywiadu wojskowego, odpowiedzialnym m.in. za masowe represje wobec żołnierzy WP i AK. Jaruzelski określał te informacje jako pomówienie.

Po ukończonym w 1947 roku kursie w Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie pozostał w nim jako wykładowca taktyki i służby sztabów. W latach 1947-1957 był szefem Zarządu Akademii Wojskowych, Szkół i Kursów Oficerskich oraz zastępcą szefa Głównego Zarządu Wyszkolenia Bojowego. W 1956 roku został awansowany jako najmłodszy w korpusie oficerskim do stopnia generała. W latach 1950-1952 brał udział w zajęciach dwuletniego Wieczorowego Uniwersytetu Marksizmu i Leninizmu, które ukończył z oceną bardzo dobrą. W 1955 roku jako ekstern, ukończył studia w podległej sobie Akademii Sztabu Generalnego im. Karola Świerczewskiego.

W latach 1957-1960 dowodził 12. Dywizją Zmechanizowaną w Szczecinie. W 1960 roku został powołany na stanowisko szefa Głównego Zarządu Politycznego WP, a w 1962 roku mianowano go wiceministrem obrony narodowej. Od 1965 roku pełnił funkcję szefa Sztabu Generalnego WP i jednocześnie wiceministra obrony narodowej.

Do Polskiej Partii Robotniczej wstąpił w 1947 r. W 1961 r. - z klucza partyjnego został posłem na Sejm i był nim w kolejnych kadencjach aż do wyborów czerwcowych 1989 r. Od roku 1964 był członkiem Komitetu Centralnego PZPR. W latach 1970-1971 był zastępcą członka, a od 1971 - członkiem Biura Politycznego. Na IV Plenum KC PZPR w 1981 roku został wybrany I sekretarzem KC PZPR.

W latach 1967-1968 jako członek kierownictwa resortu obrony był współodpowiedzialny za usuwanie z armii i degradację blisko 1300 oficerów pochodzenia żydowskiego, co było częścią antysemickich działań władz państwowych, których kulminacją były tzw. wydarzenia marcowe.

Ministrem obrony narodowej Jaruzelski był od kwietnia 1968 do listopada 1983 roku. Podczas pełnienia przez niego tej funkcji podległe mu jednostki LWP brały udział w tłumieniu Praskiej Wiosny przez siły Układu Warszawskiego w ramach operacji "Dunaj".

Jaruzelski nadzorował także tłumienie wystąpień robotników w czasie wydarzeń grudnia 1970 roku na Wybrzeżu. Z tego powodu zarzucano mu współodpowiedzialność za krwawe wydarzenia, które miały wtedy miejsce. Jaruzelski twierdził, iż rozkaz strzelania do robotników zapadł w najwyższym kierownictwie PZPR, do którego on wtedy nie należał.

13 grudnia 1981 r. wprowadził w Polsce stan wojenny i stanął na czele Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego (WRON). Zdaniem historyków ponosi odpowiedzialność za masowe represje stosowane w tym okresie wobec społeczeństwa. Dokładna liczba osób, które w wyniku wprowadzenia stanu wojennego poniosły śmierć nie jest znana. Przedstawiane listy ofiar liczą od kilkudziesięciu do ponad stu nazwisk. Liczba osób, które straciły zdrowie na skutek prześladowań, bicia w trakcie śledztwa lub demonstracji ulicznych również pozostaje nieznana.

31 grudnia 1982 roku stan wojenny został zawieszony, a 22 lipca 1983 roku - odwołany, przy zachowaniu części represyjnego ustawodawstwa.

W 1981 r. Jaruzelski został prezesem Rady Ministrów. W roku 1983 został powołany przez Sejm na przewodniczącego Komitetu Obrony Kraju - Zwierzchnika Sił Zbrojnych, a przez Radę Państwa mianowany Naczelnym Dowódcą Sił Zbrojnych na wypadek wojny.

W latach 80. Jaruzelski inicjował reformy gospodarcze i instytucjonalne (m.in. powołanie Trybunału Stanu, Rzecznika Praw Obywatelskich czy Naczelnego Sądu Administracyjnego). Był twórcą Rady Konsultacyjnej przy Przewodniczącym Rady Państwa. Próby przemian gospodarczych nie powiodły się.

6 listopada 1985 roku został powołany przez Sejm na przewodniczącego Rady Państwa. W obliczu pogłębiającego się kryzysu gospodarczego i społecznych protestów w 1988 roku zainicjował "okrągły stół" z opozycją.

Po przegranych przez PZPR wyborach w czerwcu 1989 roku ustąpił z funkcji I sekretarza KC. W lipcu 1989 roku w głosowaniu obu izb parlamentu wybrany został przewagą jednego głosu prezydentem PRL, a następnie RP. Urząd ten sprawował do grudnia 1990 roku. W sierpniu 1989 roku desygnował na stanowisko premiera kandydata opozycji Tadeusza Mazowieckiego, pierwszego niekomunistycznego szefa rządu w powojennej Polsce.

W wyniku nacisku społecznego 19 września 1990 roku przesłał do marszałka Sejmu projekt ustawy konstytucyjnej skracający jego kadencję i wprowadzający wybory powszechne prezydenta. Po roku 1990 Wojciech Jaruzelski wycofał się z życia politycznego, choć brał udział w debatach społecznych i politycznych.

W lutym 1992 roku Sejm przeważającą liczbą głosów podjął uchwałę, w której uznał decyzję o wprowadzeniu stanu wojennego za sprzeczną z konstytucją PRL. W roku 1995 wytoczono mu proces dotyczący jego udziału w pacyfikacji robotniczych protestów na Wybrzeżu w grudniu 1970 roku. Nie zakończył się on do dziś. W 1996 roku komisja odpowiedzialności konstytucyjnej gromadząca dokumenty dotyczące stanu wojennego uznała, że wprowadzenie go było "wyższą koniecznością", Sejm umorzył postępowanie wobec Jaruzelskiego, podzielając opinię tej komisji.

31 marca 2006 roku Główna Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu postawiła go w stan oskarżenia pod zarzutem popełnienia zbrodni komunistycznej, polegającej na kierowaniu w 1981 i 1982 roku zorganizowanym związkiem przestępczym o charakterze zbrojnym, mającym na celu popełnianie przestępstw. Polegały one m.in. na pozbawianiu ludzi wolności. Drugi zarzut to podżeganie członków Rady Państwa PRL do przekroczenia ich uprawnień przez uchwalenie dekretów o stanie wojennym. Jaruzelskiemu wytoczono także proces o udział w tłumieniu protestów robotniczych w 1970 roku.

W kwietniu 2007 r. pion śledczy IPN w Katowicach skierował do sądu akt oskarżenia wobec w sumie dziewięciu osób - członków utworzonej w nocy z 12 na 13 grudnia 1981 r. tzw. Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego (WRON) oraz Rady Państwa PRL (która formalnie wprowadziła stan wojenny i wydała odpowiednie dekrety). Zarzuty dotyczą m.in. kierowania i udziału w "związku przestępczym (chodzi o WRON) o charakterze zbrojnym, mającym na celu popełnianie przestępstw".

Główni oskarżeni to gen. Jaruzelski - ówczesny I sekretarz PZPR, premier PRL i szef MON, a także szef WRON, gen. Kiszczak - członek WRON i ówczesny szef MSW oraz Kania, były już wtedy I sekretarz KC PZPR. Oskarżeni nie przyznają się do zarzutów; w IPN odmówili składania wyjaśnień.

Jaruzelski jest oskarżony o kierowanie "związkiem przestępczym o charakterze zbrojnym, mającym na celu popełnianie przestępstw" (czyli WRON) - za co grozi do 10 lat więzienia. Drugi zarzut to podżeganie Rady Państwa do przekroczenia uprawnień przez uchwalenie w czasie sesji Sejmu PRL i wbrew konstytucji dekretów o stanie wojennym.

W 2006 r., gdy IPN stawiał mu zarzuty, Jaruzelski odrzucał je i mówił, że liczy, iż niezawisły sąd będzie potrafił ocenić bolesną prawdę. Dodał, że jeśli dojdzie do procesu, będzie to "sąd moralny" nad "tymi w mundurach i bez mundurów" oraz z "milionami, którzy poparli stan wojenny".

Według obrony, oskarżeni nie popełnili przestępstwa, bo działali w stanie tzw. wyższej konieczności wobec groźby sowieckiej interwencji. Jaruzelski zapewnia, że zależy mu na szybkim procesie i powtarza, że stan wojenny był ocaleniem kraju przed katastrofą.

Sąd Apelacyjny w Warszawie pod koniec czerwca br. prawomocnie uchylił decyzję niższej instancji o zwrocie sprawy do IPN. Autorzy stanu wojennego - w tym Wojciech Jaruzelski, Czesław Kiszczak oraz Stanisław Kania - staną jednak przed sądem. Proces mógłby się zacząć najwcześniej we wrześniu lub październiku.

Troje sędziów SA uwzględniło zażalenie IPN na decyzję SO w Warszawie, który na wniosek obrony 14 maja zwrócił sprawę katowickiemu pionowi śledczemu IPN - w celu uzupełnienia "istotnych braków" śledztwa. SO polecił, by IPN m.in powołał zespół biegłych historyków do oceny realności groźby interwencji ZSRR w latach 1980-1981; zwrócił się do zagranicznych archiwów o dokumenty i przesłuchał nowych świadków, m.in. z zagranicy (w tym Margaret Thatcher i Michaiła Gorbaczowa).

SA uznał, że zebrane już przez IPN dowody wystarczą do prowadzenia procesu, a zbieranie innych przesłaniałoby wyjaśnienie sprawy. Podkreślono, że zwrot sprawy do śledztwa jest możliwy przy łącznym spełnieniu dwóch przesłanek: braki materiału są istotne, a ich usunięcie w czasie procesu rodziłoby znaczne trudności.